57. Lithium සහ ඩිමෙන්ෂියාව

 ලිතියම් , පර්යේෂණාගාර තත්ත්ව යටතේ යොදා ගැනීම මඟින් මොළයේ ස්නායු ආරක්ෂා කරගැනීමට හැකියාවක් තිබෙන බව ළඟදී නිකුත් කළ පර්යේෂණ වාර්තාවක් ඔස්සේ ඉදිරිපත් වුනු අතර, ඒ ඔස්සේ යමින් ඩිමෙන්ෂියාව/ඇල්සයිමර් තත්ත්වයන් සදහා ප්‍රතිකාරයක් හෝ, එම තත්ත්වයන් අඩු කරගැනීමට හැකියාවක් ඇත්දැයි කතිකාවක් , සෞඛ්‍යය පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍රය තුල සිදු වෙමින් තිබෙනවා.

එම තකිතාවක් වාසියට යොදා ගනිමින් , හෝ එම හදුනාගැනීම "වාණිජ ඉලක්ක" ලෙස යෙදා ගනිමින් විවිධ , තහවුරු නොකළ ලිතියම් සහිත යැයි කියන ඖෂධ ස්වභාවික හෝ විවිධ රටවල ඖෂධ ක්‍රම ලෙස මතුවෙමින් පවතී.

මිත්‍රවරුනි,

තවමත් ලිතියම් , ඖෂධයක් ලෙස යොදා ගනිමින් ඩිමෙන්ෂියාව සුව කළ හැකි බවට පර්යේෂණාත්මකව තහවුරු වී නැත. නමුත් පෙර කී ආකාරයේ වෙළෙන්දන් එවැනි ප්‍රචාර කළ හැකි අතර, ඒවාට රැවටී වෛද්‍ය අනුමැතියකින් තොරව එවැනි "ඖෂධයක් ලෙස රටේ සෞඛ්‍යය ආයතන මගින් තහවුරු නොකළ" ඔන්ලයින් බෙහෙත් ගැනීමෙන් වැලකීමේ වැදගත්කම් මතක් කරන්නේ,

ලිතියම් වල චිකිත්සීය මට්ටම සහ ධුලක (විෂ) වන මට්ටම අතර ඇත ඉතා සුළු පරතරයක් බැවින්, නිසි වෛද්‍ය අධීක්ෂණයක්/නීරික්ෂණයක් නොමැතිව, එම ඖෂධ හෝ ඔෂධ යැයි කියා ගන්නා ඔන්ලයින් බෙහෙත් ගැනීම ජීවිත අවදානම ඇති කළ හැකි නිසාවෙනි.

56. දැනුවත් වීමේ "විශේෂ" වැදගත්කම්

ශ්‍රි ලාංකික අප, මෙම තත්ත්වය පිළිබඳ‍ දැනට වඩා යාවත්කාළීන සහ ප්‍රමාණවත් දැනුවත් වීමේ අවශ්‍යතාවයට හේතු කිහිපයක් සටහන් කරන්නේ, ඔබට ඒ ගැන හිතන්නටත්, ඒ වෙනුවෙන් ඔබේ අදහස් එකතු කරන්නට අවස්ථාවක් දෙන්නටත්ය.

පර්යේෂණ සහ විමර්ශණ හිඟය.

ඩිමෙන්ෂියාව සහ ඒ ආශ්‍රිත තත්ත්වයන්ගේ තත්ත්වය හඳුනාගත හැකි ජාතික මට්ටමේ පර්යේෂණ හෝ විමර්ශණ කිසිවක් මේ වනතුරු ජාත්‍යන්තරව පිළිගන්නා මට්ටමින් ප්‍රකාශයට පත්වී නැත, රාගම, මාතර වැනි යම් කුඩා ප්‍රදේශ ඉලක්ක කරගත් පර්ය‍ේෂණ සහ විමර්ශණ කිහිපයක විනා , සමස්ථ රට තුල ඩිමෙන්ෂියා හෝ ආශ්‍රිත තත්ත්වයන්ගේ ව්‍යාප්තිය "නිවැරදි" ලෙස හදුනාගැනීමට ‍තවමත් නැත. වෛද්‍ය විද්‍යාත්මක ලෙස පිළිගන්නා මට්ටමේ ඩිමෙන්ෂියා පර්යේෂණ කිහිපයක් පළවී ඇතත්, ඒ ඔස්සේ ජාතික මට්ටමේ දත්ත හඳුනාගැනීමක් මෙන්ම, වැඩිවීමේ සීග්‍රතාවය නිවැරදිව හදුනාගැනීමට තවමත් හැකියාවක් නැත.

දියවැඩියා‍වේ තත්ත්වය තුල ඇති අවදානම

ඩිමෙන්ෂියාව සහ ආශ්‍රිත තත්ත්ව සඳහා ප්‍රබල හේතුවක් විය හැකි දියවැඩියාව තත්ත්වය ලංකාව තුල ඉහළ මට්ටමකින් පැවතීම සහ එම ප්‍රවණතාවය වැඩිවීම තුල මතුවන අවදානම ඉහළ යාම. "According to recent WHO estimates, the age-standardized prevalence of diabetes among individuals aged 30 and older in Sri Lanka was 31.2% in 2022. This equates to approximately 4.2 million people in the country living with diabetes. Of these, nearly 41%, or 2.4 million are not on any treatment." - WHO

පෙර හදුනාගැනීමේ ක්‍රමවේදයන්ගේ හිඟකම

මේ සටහන් කරන මොහොත දක්වා, ක්‍රමානුකූලව , වාර්ෂිකව හෝ යම් ක්‍රමවේදයක් ඔස්සේ සිදුවන ඩිමෙන්ෂියාව හෝ ආශ්‍රිත තත්ත්වයන් ගැන අවදානම් ලක්ෂණ හදුනාගැනීමේ හෝ පෙර හදුනාගැනීමේ (screening) වැඩසටහනක් ක්‍රියාත්මක වන්නේ නැත.

විශේෂ පුහුණු සහිත වෘත්තික හිඟය

ඩිමෙන්ෂියා හඳුනාගැනීම, ප්‍රතිකාරය සහ සාත්තුව සඳහා විශේෂිත පුහුණු සහ අත්දැකීම් සහිත සෞඛ්‍යය වෘත්තිකයන් කණ්ඩායමක් සිටිය යුතු නමුත්, මේ අවස්ථාව වල විටත් ප්‍රමාණවත් "ඩිමෙන්ෂියා පුහුණූ" සෞඛ්‍යය කාර්ය මණ්ඩලයක් රාජ්‍ය හෝ පෞද්ගලික සේවය තුල සිටී දැයි සැක සහිතය. විශේෂයෙන්ම, මෙම අවස්ථාව සමඟ ජීවත්වන "රෝගියාට" හෝ පුද්ගලයාට මෙන්ම , එම පවුල වෙතද ලබා දිය යුතු චිකිත්සීය සේවා සඳහා අවශ්‍ය කරන සමහර වෘත්තීය ක්ෂේත්‍ර තවමත් ලංකාවේ සෞඛ්‍යය ‍සේවාව තුල නැති හෝ හිඟ බව පැහැදිලිය.

වැඩිවන "වියපත් ජණගහණය"

ආසියාවේ අනෙක් රට වලට සාපේක්ෂව, ලංකාවේ වියපත් ජනගහණය සීග්‍රවැඩිවීමක් දක්වයි. ඒ තුල, ඩිමෙන්ෂියාය සහ ආශ්‍රිත තත්ත්වයන්ගේ අවදානම වැඩිවීමක් අපේක්ෂා කළ හැකි අතර, එය පවතින දියවැඩියා ප්‍රවණතාවය සහ අනෙක් කාළීන තත්ත්ව තත්ත්වය මත , තවත් වැඩිවීමක් අපේක්ෂා කළ හැකිවේ. According to UNFPA Sri Lanka, by 2030, Sri Lanka is projected to have a significant proportion of its population aged 60 and over, with approximately one in five people falling into that age group.

ප්‍රමාණවත් ප්‍රජා දැනුවත් බවක් නොමැතිවීම

ඩිමෙන්ෂියාව පිළිබඳව ප්‍රජාව තුල ඇති දැනුවත් බව සහ පොදුවේ, වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීම තුල ඇති අසංවිධානාත්මක බව තුල ඩිමෙන්ෂීයාව පෙර හදුනාගැනීම මෙන්ම, ප්‍රතිකාර සහ චිකිත්සාවන් සඳහා යොමුවීමද නිසි ලෙස නොවීමට ද අසාර්ථක ක්‍රම වෙත යොමුවීමටද වැඩි ඉඩක් ඇත.

ජාතික සෞඛ්‍යය ප්‍රතිපත්ති තුල ඇති අක්‍රිය බව

වියපත් ප්‍රජාව වෙනුවෙන් වූ සෞඛ්‍යය ක්ෂේත්‍රයක (specialised geriatric health services) අවශ්‍යතාවය ගැන ප්‍රමාණවත් සහ සක්‍රිය ක්‍රියාත්මක වීමක් සහ ඒ වෙනුවෙන් උනන්දුවක් හෝ බලපෑමක් ඇති කරන ප්‍රජා සහභාගීත්වයක් හෝ පෙළඹවීමක් තවමත් දකින්නට නොමැතිවීමද , මේ අවදානමේ බර වැඩි කරයි.

55. වැරදි ඇත්ත සහ සැප බොරුව

ඔබේ ගැටළුව .

"මම ඩිමෙන්ෂියා රෝගියෙකු බලා ගන්නවා ඇය ඇතැමිවිට මා සහ අනෙකුත් පිරිමි රැකබලා ගන්නන් ඇයගේ සැමියාව විදියට සලකනවා/එක් මතකයක් පමනි

1 .මෙහිදී ඇයට සත්‍ය පහදා දිම සුදුසුද ?නැතිනම් ඇයට එසේ සිතා ගැනිමට හැර කටයුතු කිරීම සුදුසු ද?

2.අනෙකුත් අතිත මතක සමග කටයුතු කිරීමේ සුදුසුම විදිහ කුමක්ද ?

3.පුහුවිමි වලදී ඇයගේ ලෝකයේ අපත් ජිවත්විය යුතු බව පැවමසුවත් තවදුරටත් පැහැදිලි කරගත යුතුයි ."

මගේ පිළිතුර

මුලින්ම, ඩිමෙන්ෂියා සාත්තුව තුලදි මුහුණදෙන මේවගේ ප්‍රායෝගික ගැටළුවක් ගෙන ඒම පිළිබඳව ස්තුතියි. මේ ගැටළු වලට විසඳුම් සෙවීම සහ සමාන අත්දැකීම් බෙදා ගැනීම තුල තමයි වඩාත්ම සාර්ථක ඩිමෙන්ෂියා සාත්තුවක් ලබා දෙන්නට පුළුවන් වන්නේ.

මේ ප්‍රශ්නයට කෙළින්ම අදාල නොවුනත්, මම කැමතියි මේ සිදුවීම වෙන්නට හේතුව සහ සිදුවීමට මුහුණදෙන අයෙක් කටයුතු කළ යුතු චිකිත්සීය සහ වෘත්තීය ක්‍රියාත්මක වීම් මොනවාදැයි කතා කරන්නටත්. මේ අදහස් දක්වන්නේ මගේ වෘත්තීය දැනුම සහ ලැබූ අත්දැකීම් පමණක් පදනම් කරගෙන නිසා, මෙය එකම පිළිතුර ලෙස බාර නොගෙන, අනෙක් අයගේ අත්දැකීම්, ඔබට සහ ඔබේ සේවාලාභියාට වඩාත් සාර්ථක වූ ක්‍රම ඔස්සේ දැනුවත් වෙන්න, වඩාත් සාර්ථක සත්කාරයක් ලබා දෙන්න.

දැන් ප්‍රශ්නෙට බහිමු.

මුලින්ම, මගේ අත්දැකීමකුත්.

ඔබ සඳහන් කර තිබෙන අත්දැකීම, ඩිමෙන්ෂියාව සමඟ ජීවත්වන අයට සාත්තු කරන බොහෝ අය, ඒ කිව්වේ පවුලේ අය වගේම, වෘත්තිකයන් පවා මුහුණදෙන අවස්ථාවක්. ඒ වගේම සමහර අවස්ථා වලදි අභියෝගයක්! මේ ගැන අපූරු අත්දැකීම් මටත් තිබෙනවා, එකක් විතරක් කිව්වොත් කෝවිඩ් කාළේ අපේ සියළු වැඩසටහන් දුරස්ථ ක්‍රමයට (Virtual) පත්වෙනවා. එතැනදී, ඩිමෙන්ෂියාව සමඟ ජීවත්වන බොහෝ සේවාලාභීන් (වගේම පවුල් වල අයත්) ලොකු දුෂ්කරතාවයකට මුහුණදෙනවා. ඒ, මෙතෙක් මුහුණට , මුහුණලා ලංව සිට ලබා දුන් චිකිත්සීය සේවාවන් , පරිගණක තිරයක් ඔස්සේ ලබා දෙන්නේ කෙසේදැයි යන්න. මොකද එතැනදී මතුවන තාක්ෂණය වගේම, "මිනිස් දුරස්" බව (Relational distance හෝ Screen-mediated detachment) නිසා සේවාදායකයින් අදාල චිකිත්සීය ක්‍රියාවලිය තුල රඳවා තබා ගන්නට අළුත් උත්සාහයන්, වෙනත්ම නිර්මාණාත්මක ක්‍රම අත්හදා බලන්නට වුනා. මේ සියල්ල, තුල මගේ එක් සේවාලාභිණියක් , සෞඛ්‍යය ගැටළුවක් නිසා ජීවිතයෙන් සමුගන්නට සති දෙකක් වනතුරු, මේ චිකිත්සීය ක්‍රියාවලිය තුල රඳවා ගන්නට හැකි වුනේ, මා ඇගේ ලොකු පුතා (ඔහු වෙනත් රටක හමුදා සේවයේ යෙදී සිටියා) ලෙස වූ (වරදවා) හඳුනාගැනීම නිසා. එතැනදි, අප ඇයගේ පිළිගැනීම හෝ විශ්වාසයට අවස්ථාව දීල, ඒ ඔස්සේ අවශ්‍යකරන චිකිත්සීය බැඳීම පවත්වා ගෙන සේවය ලබා දුන්නා. මා ඇයට "පුතා" වුනත් , වැඩි පුර "පුතා" වෙන්නට මා උත්සාහ කළේ නැහැ. නමුත්, ඇය තම "පුතා" වෙත තබා තිබූ විශ්වාසය නිසා, පුතා කියන දේ සමඟ එකතු වෙමින් කතාබහ කළා. ඒ තුල අප, සැලසුම් කළ චිකිත්සීය සේවය ලබා දුන්නා. (මට මතකයි මේ හමුවීම් වලින් පස්සේ, ඇගේ සැමියා මට දුරකථන ඇමතුමක් දෙනවා. "ඔයා දන්නවද, අද මාග්‍රට් ඇඳට ගියේ හරි සතුටින්, පුතාගේ වරුණෙම තමා " ඒ වචන හිතට ගෙනාවේ හිත් තෙත් කරන සතුටක්. )

දැන් ටිකක් ගැඹූරට යමු.

ඔබ සඳහන් කරන මේ "වරදවා හදුනාගැනීම" ඩිමෙන්ෂියා සත්කාර ක්ෂේත්‍රය තුලදී Delusional Misidentification Syndromes (DMS) හදුන්වනවා. ඒ පුද්ගලයා , යම් අයෙක් (හෝ යම් තැනක්) එම පුද්ගලයාගේ අත්දැකීම් හෝ පිළිගැනීම් මත, දැඩි විශ්වාසයක, පිළිගැනීමක සිටීම තමයි මෙතැනදි සිදුවන්නේ. එය, බිරිඳ, තමන්ගේ අම්මා ලෙස හදුනාගැනීම හෝ, සැමියා තමන්ගේ මල්ලී ලෙස නම් කිරීම වගේ විවිධ අවස්ථා තිබෙන්නට පුළුවන්. සිදුවීම කෙසේ වුනත්, ඒ "හදුනාගැනීම පවතින මොහොතේ" තිබෙන , අප වටහාගත යුතුම දේ තමයි ඩිමෙන්ෂියාව සමඟ ජීවත්වන එම පුද්ගලයාගේ "විශ්වාසය හෝ පිළිගැනීම" තමයි ඒ මොහොතට අදාල ඇත්ත. මොකද, ඒ පුද්ගලයාට, ඒ මොහොතක අදාල ඇත්ත "අපේ ඇත්ත" සමඟ ගලපන්න ගියොත් ඒ පුද්ගලයා දැඩි චිත්තවේගීය පීඩාවකට, සමහර විට කායික විඩාවකට, වගේම එතැනින් එහාට ගිහින්, සේවා සපයන්නා සහ සේවාලබන්නා අතර පවත්වා ගත යුතු බැඳීම බිඳ වැටීමටත් හේතු වෙන්නට පුළුවන්.

මෙහෙම වෙන්න හේතු ගණනාවක් තිබෙනවා. ඒ කිව්වේ මොළයේ සෛල වන සිදුවන වෙනස්වීම, බිඳ වැටීම් වගේම එම පුද්ගලයාගේ රුධිරය, හෝමොන වල ක්‍රියාකාරීත්වය වගේ ජෛව-රසායනික වෙනස්වීම් නිසාත් මෙම අවස්ථා ඇතිවෙන්න පුළුවන් කියන එකයි දැනට ඇති විද්‍යාත්මක හදුනාගැනීම. ඒ තුල තිබෙන "තත්ත්ව" ගණනාවක් අතරින් අපට පොදුවේ දකින්නට ලැබෙන තත්වයන් දෙකක් තමයි Fregoli Syndrome සහ Capgras Syndrome (මෙයින් Capgras Syndrome ගැන දිග ලිපියක් මීට පෙර එකතු කළා වගේ මතකයි) Fregoli Syndrome වලදි සිදුවන්නේ, ඇත්තටම එම පුද්ගලයා නොදන්නා අයෙක් "තමන්ගේ කෙනෙක්" වගේම දැනීම, පෙනීම සහ දැඩි විශ්වාසයක සිටීම. ඔබ, ඩිමෙන්ෂියාව සමඟ ජීවත්වන ඇයගේ සැමියා ලෙස , ඇය දරන "දැඩි විශ්වාසය" වැටෙන්නේත් මේ අවස්ථාවට වගේ.

මෙම අවස්ථාවන් ඩිමෙන්ෂියාවේ සමහර විශේෂයන් තුලදි (උදාහරණයක් LBD තත්ත්වය වගේ) බහුලව දකින්නට පුළුවන් වෙනවා. ඒ, මෙම එම පුද්ගලයා පිළිගන්නා "වැරදි වටහා ගැනීමට" ප්‍රධාන හේතුව වන මුහුණේ ඉරියව් හදුනාගැනීම, හැඩරුව, හැසිරීම ආදිය සංජානනය වන ආකාරය සහ ඒ හඳුනාගැනීම පුද්ගලයාට තේරුම් ගත හැකි වන ලෙස සකසා දීම කරන මොළයේ දකුණූ අර්ධගෝලය තුල සිදුවන වෙනස්විම්.ඒ ප්‍රදේශය තුල තිබෙන මුහුණුවර , ඉරියව්, හැසිරීම හදුනාගැනීම සහ ඒවා සමඟ ගැලපෙන චිත්තවේගීය තත්ත්වයන් ගලපා ගැනීමට උදව්වන මොළයේ පටක වල ක්‍රියාකාරීත්වය බිඳවැටීම හෝ වෙනස්වීම තමයි ඒතුල සිදුවන්නේ.

දැන් මේ ජීව විද්‍යාත්මක වෙනස්වීම තේරුම් ගත්තා නම් අපට වටහා ගන්නට පුළුවන්, මෙවන් අවස්ථාවකදි අප පිළිගන්නා "ඇත්ත" ‍තේරුම් කරන්නට දීම තුල විය හැකි ගැටළුව. හේතුව, මෙම පුද්ගලයාට මුහුණුවර, චර්යාවන්, හැසිරීම් දැක ගන්නට, හදුනාගන්නට පුළුවන් වුනත්, ඒවා සමඟ ඊට ගැලපෙන ඉමෝෂන්ස් නිවැරදිව ගලපා ගන්නට හැකියාවක් නැහැ. අප කොයිතරම් කිව්වත්, මේ පුද්ගලයාගේ මොළයේ අදාල ගැලපීම කරන කොටස අක්‍රියයි. එතැනදී අප වැඩි වැඩියෙන් "ඇත්ත" කියන්න ගියාම වෙන්නේ , ඩිමෙන්ෂියාව සමඟ ජීවත්වන මේ පුද්ගලයා දැඩි මානසික පීඩාවකට සහ චිත්තවේගීය වේදනාවකට පත්වීම. ඒක හරියට හිරිවැටිලා තියෙන අතකින් පෑනක් අල්ලනව වගේ. පෑන තියෙන දැක්කත්, අල්ලනව කියල තේරුණත්, ඇත්තටම පෑන අතැඟිලි අතරේ රැඳුනාම එන "නියම හැඟීම" විඳ ගන්නට බැහැ. ඒ නිසාමයි මෙවන් අවස්ථාවකදි අප පිළිගන්නා හෝ සමාජීය ලෙස පිළිගන්නා ලෙස "නිවැරදි කිරීම්" වලට යනවාට වඩා validation techniques ප්‍රායෝගික වන්නේ. ඒතුල, එම පුද්ගලයාගේ චිත්තවේගීය තත්ත්වය හදුනාගන්නා ඔබ, ඊට බාධාවක් නොවන ලෙස එම පිළිගැනීම තුල රැඳී සිටිමින්, වඩා ගැඹුරට නොයමින්, පවත්වා ගත යුතු චිකිත්සීය-සත්කාර බැඳීම තුල ලබා දිය යුතු උපරිම සාත්තුව, උපකාරය ලබා දීමයි කළ යුතු වන්නේ. (හුඟක් කාළෙකට ඉස්සර නම් මේ වගේ තත්ත්වයකදි ඇත්ත කියා පැහැදිලි කර එම අවස්ථාවට මුහුණදෙන්නට කාළය දිය යුතුයි කියන Reality orientation ක්‍රමය යොදාගත යුතු බව පිළිගත්තා, සමහර විට යාවත්කාළීන නොවූ පරණ පොතෙන් උගත් අය තවමත් මේ ක්‍රමය උත්සාහ කරනවා හෝ කරන්නට බලකරනවා වෙන්නත් පුළුවන්, නමුත් එය අද දවසේ චිකිත්සීය හදුනාගැනීම් තුල "හොඳම උපක්‍රමය" ලෙස හදුනාගන්නේ නැහැ)

උපකරණ පෙට්ටිය

මේ වගේ අවස්ථාවකදි , ඩිමෙන්ෂියාව සමඟ ජීවත්වන එම පුද්ගලයාගේ යහපත වෙනුවෙන් සහ එයට උපකාර වීමට අවශ්‍ය බැඳීම පවත්වා ගැනීම වෙනුවෙන් අපට භාවිත කළ හැකි උපකරණ කට්ටලයක් තිබනවා. කෑලි පහක මේ උපකරණ කට්ටලය මතක තියා ගන්න විවිධ ක්‍රම තිබුණත්, මගේ කැමතිම ක්‍රමය මේ "Don't Freak, Nana's Really Confused" (මතක තබා ගැනීම පිණිස විතරයි, මේ ඔස්සේ කෙනෙකුගේ සෞඛ්‍යය තත්ත්වයක් විනෝදයට ලක් කිරීමක් අපේක්ෂා කරන්නේ නැහැ.)

Don't Freak, Nana's Really Confused කියන්නේ, පහත දැක්වෙන උපක්‍රම පහ. ඒ අතරින් අවස්ථාවට වඩාත් ගැලපෙන ක්‍රමය හෝ ක්‍රම භාවිත කළොත් මෙවන් අවස්ථාවකට චිකිත්සීය ලෙස සාර්ථකව මුහුණදෙන්නටත්, සේවාලාභියාවට උපරිම සේවයක් ලබා දෙන්නටත් අපට පුළුවන් වේවි. (මේ ගැන පෙර කතා කර ඇති නිසා නැවත දිග හෑල්ලක් ලියන්නේ නැහැ)

1) Distraction පුද්ගලයා/පරිසරය/හිතුවිලි හෝ අවස්ථානුකූලව ගැලපෙන එකක් හෝ කිහිපයක් වෙනතකට යොමු කිරීම

2) Fibs එහෙම නැත්නම් පොඩි බොරුවක්( White lie) (මේ චිකිත්සීය බොරු කීම ගැනත් වෙනම ලිපියක් මේ ගෲප් එක තුල ඇති)

3) No response,වාචික ප්‍රතිචාර දීම මග හැර, සවන්දීම, හෝ නිර්වාචික ප්‍රතිචාරයක් දැක්වීම.

4) Reality-orientation,පුද්ගලයාගේ වටහා ගැනීමේ හැකියාව මත, ඇත්ත තත්ත්වය කෙටියෙන් හඳුන්වාදීම

5) Combination ( මේ කිහිපයක එකතුව)

ලිපිය දිග වුනා ඒ වෙනුවෙන් සමාවෙන්න, ඒත් මේ වගේ ප්‍රශ්නෙකදි හේතු-ඵල සහිතවම පැහැදිලි කරන්න තිබෙන ආසාව නිසාම ලියවුනා මිසක, ලිව්වා නොවේ.

54. වචන පරක්කුව

"පුතේ මට ඉක්මණට අරගෙන එන්න , අර , අර ..අර මේ .. ඔය අපි එලෝලු කපන්න ගන්න ...දිග ..අර...... "

"දුවේ මට හැන්ද ගෙනත් දියං මේ පාන් පෙත්ත කපා ගන්ට"

"අපට ඉක්මන් කරල ගියොත් කස් එක අල්ල ගන්න පුළුවන් වෙයි"

"දවසක් අපි යන කොට අර මේ ...මේ මොකක් අර මේ ඔයා දන්නවනේ අර අර "

ගැලපෙන වචනය කියන්නට, සුදුසු වචනය ප්‍රකාශ කරන්නට, එහෙම නැත්නම් අවශ්‍ය වචනය වෙනුවට ඒ සමාන හඩ ඇති වෙනත් වචන අමුණන්නට හෝ තවත් අවස්ථාවක අවශ්‍ය වචනය වෙනුවට ඊට ආසන්න අදහස් ඇති වෙනත් වචන වලින් කතා බහ පුරවන්නට දරන උත්සාහය තුල MCI (Mild Cognitive Impairment ) හෝ ඩිමෙන්ෂියාවේ පෙර අවස්ථාවක් විය හැක.

විශේෂයෙන්ම මෙම ලක්ෂණ ක්‍රමයෙන් වැඩිවන බවක්, නිවැරදි වචනය එකතු කරගන්නට ගත වන කාළයේ වැඩිවීමක් , මෙම "හිරවීම්" නිසාවෙන් එම පුද්ගලයා පීඩාවන පත්වන , දවසේ කටයුතු කරගන්නට නොහැකි හෝ අපහසු වන තත්ත්වයකට පත්වන බවක් හදුනාගන්නේ නම් සෞඛ්‍යය වෘත්තිකයෙක් හමුවී එම අවස්ථාවන් ගැන සාකච්ඡා කිරීම විය හැකි අපහසුතා අවම කරගැනීමට සහ ඒ සඳහා අවශ්‍ය උපක්‍රම හදුනාගැනීමට උදව්වක් විය හැක.

මෙහි පොදු අවස්ථාවක් ලෙස දකින Tip-of-the-Tongue (TOT) එහෙම නැත්නම් "දිව අග තිබෙන" උත්තරය එම අවස්ථාවේ ගත නොහැකි අවස්ථා, ඕනෑම අයෙක් මුහුණදිය හැකි අවස්ථාවක් වුවත්, එයද මතුවන අවස්ථා වාර ගණන වැඩිවේ නම්, ඒ තුල අසාමාන්‍යතා හදුනාගත හැකි නම් "දිව අග තිබුණ" නිසා නොසලකා නොහැර විමසිලිමත් වීම වටී.

මේ අවස්ථා ඩිමෙන්ෂීයාව හෝ MCI තුල පමණක් නොව තවත් මොළය ආශ්‍රිත ගැටළු මෙන්ම සමහර මානසික ගැටළු හෝ රෝග, හෝ‍මොනමය බලපැම් නිසා ඇතිවන තත්ත්ව මෙන්ම, සමහර ඖෂධ වල බලපෑම වැනි අවස්ථා තුලද මතුවිය හැක. එම නිසා වඩාත් වැදගත් වන්නේ ස්වයං රෝග විනිශ්චය නොව, මෙම අවස්ථාවන් හදුනාගැනීම, විමසිලිමත්වීම සහ අවස්ථාව අනුව නිසි වෘත්තික උපදෙස් වෙත යොමු වීමයි.

(අනවශ්‍ය කළබල වීමට නොව දැනුවත් වීම සහ විමසිලිමත්වීම පිණිසයි බෙදා ගත්තේ)

53. "නිදි ණය" ගෙවීම

ගැටළුවක් යොමු වෙලා තිබුණා මෙන්න මෙහෙම,

"මම ෆේස්බුක් පෝස්ට් එකක් දැක්කා නිදි මැරුවාම මොළේ සයිල වලට හාණියක් වෙනවා, ඒකෙන් මොළේ වයසට යනවා වගේ දෙයක් වෙනවා, ඒ හානිය නැවත යථා තත්වයට පත් කරගන්ඩ නම් ඒ නින්ද නැති වෙච්ච කාලයට සමාන කාලයක් නින්ද නැවත ලබා ගත්තම ඒක හරි යනවා කියලා.මට දැන ගන්ඩ ඕන මමත් මේකේ මුල හරිය අහලා තිබ්බත්, අන්තිමට මේකේ කියලා තියෙන දේ ඇත්තක්ද කියලා ඒ කියන්නේ "නින්ද නැති වෙච්ච කාලය නිදා ගත්තොත් නැවත ප්‍රශ්නේ හරි යනවද?"

මගේ අදහස්

මුලින්ම කියන්න ඕන , මේ යොමු කළ ගැටළුව හොඳ කතාබහක් වෙනුවෙන් ආරම්භයක්. ඒ වෙනුවෙන් ස්තුතියි.

දෙක, ඩිමෙන්ෂියාව සහ ආශ්‍රිත තත්ත්වයන් ගැන යම් ‍තොරතුරු සමාජ මාධ්‍ය තුල දැන් දැන් පළ වෙනවා. ඒ ඔස්සේ, ලංකාව තුලත් මේ ගැන කතාවන අවස්ථා කිහිපයක් මාත් දැක්කා. සමහර අවස්ථා , කොහෙන් හෝ දැනගත් හෝ ලබා ගත් තොරතුරක් ඒ ආකාරයෙන්ම බෙදා ගැනීමක්, තවත් අවස්ථාවක යාවත්කාළීන දැනුමක් නැතිව බෙදාගත් අවස්ථා සහ තවත් අවස්ථාවක යම් වාණිජ අරමුණූ සහිතව සම්පුර්ණයෙන් නිවැරදි නොවන (ඒ කිව්වේ, යම් තරමක් නිවැරදි සහ තවත් වැරදි තොරතුරු ඇති) පෝස්ට්ස් තිබුණා.

ඔබ මේ විමසන ගැටළුව මෙන්න මේ විදියට, මගේ දැනුම සහ අද දවසේ සෞඛ්‍යය විද්‍යාත්මක පරිසරය තුල වැඩි පිළිගැනීමක් ඇති, හදුනාගැනීමක් ඇති තොරතුරු මත පදනම්ව කරුණූ කිහිපයක් එකතු කරන්නම්.

1) වයස සහ අනෙක් සෞඛ්‍යය තත්ත්ව මත පදනම්ව "ප්‍රමාණවත් නින්දක්" නොලැබීම , ස්ථිරවම පුද්ගලයාගේ සමස්ථ සෞඛ්‍යය තත්ත්වයන්ට සෘණ බලපෑමක්, හානිකර බලපෑමක් කරනවා. ඒ කිව්වේ, මොළයේ සෛල මියයනවා කියන එකම නොවෙයි, මොළයට විතරක් වන බලපැමක් ගැනත් නොවෙයි, සමස්ථ සෞඛ්‍යයටම. ( මේ නිදි කතාව ගැන "සිත් සුව අරණ"ට ලියන්න මේ ප්‍රශ්නයම හොඳ ආරම්භයක් කියල හිතුණා, බලමු වෙලාවක් තිබුණොත් එකතු කරන්නම්, ඔබේ අදහසුත් බෙදාහදා ගන්න එතැනදිත්)

2) "ප්‍රමාණවත් නින්දක්" නොලැබීම, මොළය තුල ක්‍රම කිහිපයකින් හානිදායක බලපැමක් කරන බව හදුනාගන්නවා. ඒ අතර, කාළයක් තිස්සේ "ප්‍රමාණවත් නින්දක්" නොලැබීම තුල ‍ස්නායු සෛල මියයාමක් , දුර්වලවීමක් සහ ස්නායු අතර සම්බන්ධතා බිඳ වැටීමක් වෙන්නට පුළුවන් බව පර්යේෂකයන් හදුනාගන්නවා. ඒ වගේම, එම ස්නායු සෛල තුල පැවතිය යුතු "සමස්ථිතිය" ( දහයේ පන්තියේ විද්‍යාව පාඩම මතක් වුනා 🙂 ) බිඳ වැටීමත් ඒ නිසාම, සෛලයක ජීවිත කාළයට හානිකර බලපෑමක් සිදුවිය හැකියි.

3) අනෙක් අවස්ථාව තමයි, මොළය කියන්නේ අපේ ‍දේහය තුල වැඩිම වැඩ ප්‍රමාණයක් කරන, ඒ නිසාම සෛල වලින් අපද්‍රව්‍ය , අතිරේක ද්‍රව්‍ය බැහැර කිරීමත් ඉහළ මට්ටමක තිබෙන පද්ධතියක්. හරියට මේ ලිපිය කියවන පරිගණකයේ ප්‍රොසෙසරයේ "අවශ්‍ය, ඉහළ ක්‍රියාකාරීත්වය නිසා රත් වෙනවා වගේ) මේ නිසාම, මොළය තුල "පිරිසිදු කිරීමේ" ක්‍රියාවලිය, එනම් මොළය තුල නිපදවෙත අතුරුපල, අපද්‍රව්‍ය, අතිරේක ප්‍රෝටීන් වර්ග අතුපතු ගාල, හෝදල පිරිසිදු කිරීමේ සංකීර්ණ ක්‍රියාවලියක් නිරන්තරයෙන් සිුදවෙනවා. ඒ සඳහා glymphatic system දවස පුරාම ක්‍රියාත්මක වුනත්, මොළයේ සෛල වල ක්‍රියාකාරීත්වය අඩු , විවේකී කාළ සීමාවේ තමයි මේ වැඩි වඩාත් සාර්ථකව සිදුවන්නේ. ඒක හරියට, අර ඔෆිස් ක්ලීන් කරන අය, කාර්යාල වේලාවෙන් පස්සේ අදාල අතුපතු ගෑම් පිරිසිදු කිරීම් කරනවා වගේ) . එතැනදි , "නින්ද" හරිම වැදගත්. මොකද, ඒ වෙලාව තමයි අර ඔෆිස් එකේ "කාර්යාල වෙලාවෙන්" පසු කාළ සීමාව හරියට හවස හතරෙන් පස්සේ වගේ කියමු. ඉතින්, මේ "පිරිසිදු කිරීමේ කාර්යය" වැඩි ක්‍රියාකාරීත්වයක් දක්වන, එහෙම නැත්නම් එසේ වීමට අවශ්‍ය "නින්ද" ප්‍රමාණවත් ලෙස නොලැබීම තුල සිදුවන්නේ, මේ "මොළය පිරිසිදු කිරීමේ" කටයුත්ත නිසි ලෙස හෝ ප්‍රමාණවත් ලෙස සිදු නොවීම. මේ නිසා, තාවකාලිකව පසු දිනයේ ඇති වන වෙහෙස, හිතේ බර ගතිය, කල්පනා කරන්නට, තීරණ ගන්නට ඇති අපහසුව වගේ "තාවකාලික" අපහසුතා වල සිට, දිගු කාළීන බලපෑම් ඇති කරමින්, ඉවත් කිරීමට නොහැකි වුනු "කුණූ කසල, අතිරේක ද්‍රව්‍ය" මොළයේ සෛල අතර , සෛල වලට කෑම බීම දෙන පාරවල් වල ගොඩගැසීම නිසා, ඩිමෙන්ෂියාව වගේ නැවත හැරවිය නොහැකි බලපෑම් දක්වා යන්නටත් පුළුවන්.

4) කෙසේ වෙතත්, "ප්‍රමාණවත් නින්දක් නොලැබීමේ" හානි පර්යේෂණාත්මකම හදුනා ගෙන ඇතත්, ඒ "නිදි ණය" පියවීම පිණිස පසු කාළීනව වැඩිපුර නිදා ගැනීම (මතක විදියට මේ අදහසට භාවිත වුනු වචනයත් "sleep debt") , "සිදුවූ හානිය" නිවැරදි කරන බව සාර්ථක ලෙස ඔප්පු කිරීමට ප්‍රමාණවත් හදුනාගැනීමක් තවමත් ස්නායු පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍රය තුල එතරම් හදුනාගන්නට නැහැ. නමුත්,පහුගිය "නිදි ණය" පූරණය කරනවා වෙනුවට, "හානිකර නොවන" මට්ටමට , අවම තරමේ "හොඳ, ප්‍රමාණවත් නින්දක්" ලබා ගැනීම එම පුද්ගලයාගේ කායික මානසික තත්ත්වයට යහපත් බලපෑමක් කරනවා. නමුත්, පෙර ප්‍රමාණවත් නින්දක් නොලැබීමෙන් සිදුවූ හානිය තුල ඇති "නිදි ණය" පියවීමට හිතාගෙන අනවශ්‍ය තරමට , සෞඛ්‍යායානුකූල නොවන තරමට නිදාගන්නට උත්සාහ කිරීම නම් අනවශ්‍ය සෞඛ්‍යය ගැටළු ඇති කරන්නට පුළුවන්.

5) මේ නිසා,පහුගිය කාළය තුල වැඩි ලෙස නිදිවැරීම සිදුවීම තුල සිදුවූ හෝ සිදුවූවායැයි සැක හිතන හානිය ගැන අනවශ්‍ය ලෙස සිතීමට වඩා, කළ යුතු හොඳම ක්‍රමය ලෙස යෝජනා කරන්නට පුළුවන් වන්නේ, වයස, සෞඛ්‍යය තත්ත්වයට අදාලව ලැබිය යුතු "ප්‍රමාණවත් සුවදායී නින්දක්" ලබා ගැනීමට කටයුතු කිරීමයි. මේ සඳහා පුද්ගලික ජීවන රටාව තුල කළ යුතු වෙනස්කම්, නිදා ගන්නා පරිසරය තුල පවත්වා ගත යුතු තත්ත්ව , වගේම, "නින්දේ වැදගත්කම්" ගැන තමන්ගේ අවබෝධය හරිම වැදගත් කියල මට හිතෙනවා.

ප්‍රශ්නයට ප්‍රමාණවත් හෝ අඩුම තරමේ ‍මේ ගැන හොයා බලන්නට යොමු වීමක් වන තරමේ අදහස් කිහිපයක් ඔබට ලැබුණා යැයි හිතනවා. ස්තුතියි මෙවන් ගැටළු කතාබහ කරන්නට එකතු වීම වෙනුවෙන්. ඒ වගේම, සමූහය තුල අනෙක් මිතුරන්ටත් යෝජනා කරනවා, එන්න කතා කරන්න, එන්න ඔබේ අත්දැකීම්, ඔබේ දැනුම බෙදා ගන්න. මොකද, දැනගෙන සිටීම වගේම, දැනුම බෙදා ගැනීමත් හරිම වැදගත් වන නිසා.

52. තනිවෙන්න ඉඩ දෙන්න(එපා!!!!)

 මතකයේ හැටියට අනූ ගණන් වල මැද භාගයේ, අජිත් ආරියරත්න නම් වූ ගායකයා , ඒ දවස්වල යොවුන්වියේ උණුසුමින් හිටි අපේ හදවත් වලට "දැනුනු" ගීතයක් ගෙනාවා. ඒ "

තනිවෙන්න ඉඩ දෙන්න මටයි මගේ හිතටයි

වැලපෙන්න ඉඩ දෙන්න මටයි මගේ නෙතටයි //

ගයමින්.

විටෙක තනිව හුදකලා මොහොතක අපූරු රසයක් විඳින්නට පුළුවන් වුනා වගේම, තවත් වෙලාවක තවත් කෙනෙක්ගේ හිතට ආදරේ ගැන පණිවිඩයක් දෙන්නත් මේ ගීතය උදව් වුනා වෙන්න ඇති.

ඔන්න අද මේ ලිපිය පරණ සිංදු ගැන කතා කරන්න හදනවා එහෙම නොවෙයි. ඒ අපූරු ගීතය දිගේ, ඔබට , අපට තවත් ආකාරයකින් වැදගත් විය හැකි කරුණූ කීපයක් ගැන කතා කරන්නයි උත්සාහය.

දිග කතාවක ආරම්භය කෙටි සාරාංශයකින් කිව්වොත්, මේ තනිකමේ යම් හානිකර, අවදානාත්මක බලපෑමක් ගැන.

මුලින්ම, මොකක්ද මේ "තනිකම" ? මේ තනිකමත් එක්කම යන අනෙක් වචනය "හුදකලාව" මේ දෙකම එකක්ද? අපි එතැනින් කතාව පටන් ගනිමු.

තනිකම සහ හුදකලාව

හුදකලාව (සමාජීය හුදකලාව) කියන්නේ මූලික අදහසක් විදියට ගත්තොත්, බැඳීම් වලින් වෙන්වෙලා, එහෙම නැත්නම් බැඳීම් අඩු ආකාරයකින් ජීවත් විම කියන්න පුළුවන්. හැබැයි "තනිකම" ඊට වඩා වෙනස්, ඒක "හැඟීමක්" එතැනදි ඒ පුද්ගලයා අපේක්ෂා කරන ආකාරයේ , හෝ කැමති අන්තර්සබඳතා නැතිව එහෙම නැත්නම් අඩු වෙන් පැවතීම නිසා ඇතිවන පීඩාකාරී හැඟීමක්.

දැන් අපි දන්න , දකින උදාහරණ කීපයකින්ම මේ ගැන තව පොඩිත්තක් කතා කරමුකෝ. ඔබ ඕන තරම් දැකල ඇති, අහල ඇති, "පිරිසක් අතරේ තනිවූ " ජීවිත ගැන. ඒ පුද්ගලයා ‍‍භෞතිකව තවත පිරිසක් එක්ක, රැඳුනත්, හිතෙන් "තනිකමක්" විඳින අය.එකම නිවස ඇතුලේ ඉන්න ,"එකට ඉන්න මිනිස්සු" අතරේ "තනිකම" විඳින අය කොයිතරම් ඇත්ද?

ඔය අතරේම, ලොකු පිරිසක් එක්ක ‍භෞතිකව ලං නොවී, තමන්ගේ පාඩුවේ හුදකලාවේ ඉන්න අය කොයිතරම් ඇත්ද, ඒ අය කැමති තවත් සෑහෙන පිරිසක් එක්ක හොඳ අන්තර්සම්බන්ධතා පවත්වා ගනිමින් "තනිකම" නොවිඳ ජීවත්වන.

තනිකමේ අවදානම

මේ අවස්ථා දෙක අතරින්, "තනිකම" කියන හැඟීම , එම පුද්ගලයාගේ අනාගතය කෙරේ විවිධ ආකාරයේ අහිතකර බලපෑම් ඇති කරන්නට පුළුවන්. මේ අතර, විවිධ මානසික ගැටළු , සහ රෝග තත්ත්ව සඳහා ඇති පෙළඹුම වගේම, මෑතදී කළ පර්යේෂණ ඔස්සේ හදුනාගන්නවා, මේ "තනිකම" , ඩිමෙන්ෂියා ලෙස හදුන්වන , මතකය, තීරණ ගැනීමේ හැකියාව වගේ හැකියාවන් නැතිවන, පෞරුෂය බිදෙන, තමන්ගේ දෛනික කටයුතු තමන්ට කරගන්නට නොහැකි තත්ත්වයකට පත්විය හැකි ඩිමෙන්ෂියා වැනි තත්ත්වයන් ඇති කිරීමේ හැකියාව 31%කින් වැඩි කරන බව. ඩිමෙන්ෂියාව වගේම, ඒ තරමටම පත් නොවූවත්, අමතක වීම්, තීරණ ගැනීමේ හැකියාවන් දුර්වල වීමේ අවස්ථා (පුර්ව ඩිමෙන්ෂීයාව තත්ත්ව) එක්කම ගත්තොත්, මේ තනිකම, 44%කට විතර අවදානමක් වැඩි කරනවා මේ අවස්ථාවට එම පුද්ගලයා පත්වන්නට.

‍මේ ලෝකය පිළිගන්නා ආකාරයෙන් කළ පර්යේෂණ වලට අමතරව මගේ අත්දැකීම කිව්වොත් , මගේ වෘත්තීය අත්දැකීම් රැදෙන්නේ මේ ඩිමෙන්ෂියා තත්ත්වය ආශ්‍රිත සෞඛ්‍යය පරිසරයක. පහුගිය අවුරුදු දහයක කාළය තුල , ම‍ගේ සේවාලාභීන්ගේ සමාජ, මානසික තත්ත්ව පිළිබඳ විමසීමක් කළොත් මෙම "තනිකම" සහ ඩිමෙන්ෂීයාව සහ ආසන්න තත්ත්ව හදුනාගැනීමේ අවස්ථාව පැහැදිලිව හදුනාගන්නට පුළුවන් බව මගේ පුද්ගලික අත්දැකීම මත කියන්නට පුළුවන්.

තනිවෙන්න ඉඩ දෙන්න (එපා!!!)

ඒ නිසා, ‍මේ ලිපිය ඔස්සේ කියන්නට ඕනම කරුණ මේ,

ගීතයේ කීවාට "තනිවෙන්න ඉඩ දෙන්න මටයි මගේ හිතටයි" කියල, දිගු කාළයක් "තනිකම" කියන පීඩාකාරී හැඟීම තුල හිරවී සිටින්නට සිදුවීම, තවත් කායික, මානසික ගැටළු රැසකට අතවැනීමක් වෙනවා.

ඒ නිසා කියන්නට ඕනම දේ, හුදකලාවීම හෝ හුදකලා ජීවන රටාවක් ගත කිරීම (ඒ කිව්වේ භෞතිකව ලොකු පිරිසක් සමග ගැටෙන්නේ නැතිව, ටිකක් වෙන්වෙලා ජීවත්වීම) ඔබේ තෝරා ගැනීමක්. සමහර විට ඒ තුල ඔබේ කායික , මානසික සෞඛ්‍යයට වාසි තිබෙන්නත් පුළුවන්. නමුත්! "තනිවීමයි" නොවිය යුතු. ඒ කියන්නේ, ඔබ පිරිසක් සමඟ හිටියත්, හුදකලා ජීවන රටාවක හිටියත්, තවත් අය සමඟ අන්තර්සම්බන්ධතා, ඔබ වෙනුවෙන් සිටිනවා කියන හැඟීම, තමන්ගේ කියන හැඟිම දැනෙන ආකාරයක ජීවන රටාවක්, හිතුවිලි රටාවක් පවත්වා ගැනීමයි වැදගත්. ඒ කියන්නේ, "හිතින් තනිවෙලා" ඉන්න එපා. ආයෙත් කියනවා, ගෙදර හැමෝම හිනාවෙලා, කතා කරල එකට ඉන්න අතරේත් ඔබට දැනෙනවා නම් "මං තනිවෙලා" කියල ....මේ ඔබ ගැන හිතන්නට වැදගත්ම මොහ‍ොත. සමහර විට ඔබ වෙනුවෙන් උදව්වක් ගන්නට අවශ්‍ය, ඔබට දැනෙන තනිකම පිළිබඳව හොයන්නට, එය හදුනාගෙන, දැනෙන "තනිකමෙන්" මිදී ජීවත්වන්නට උත්සාහ කළ යුතුම මොහොතයි.මෙතැන වැදගත්ම දේ ,ඔබට අවංකම දැනෙන හැඟීම. ෆේස්බුක් එකේ ලිස්ට් එකේ පන්දාහක් හිටියත් , රස්සාව කරන තැන හැමෝම ඔබ වටේ හිටියත් , ගෙදර ආවම දරු පවුලේ හැමෝම ඔබ වටේම හිටියත් , නෑදෑයෝ ඔක්කොම හිටියත් එය ප්‍රමාණවත් වන්නේ නැහැ. ඒ තුල ඔබට , ඔබේ හිතට අවංකම දැනෙන , ඔබ තනිනොවූ බව ඔබට තහවුරු වන බැඳීම්, සම්බන්ධතා කිහිපයක් ප්‍රමාණවත් "තනිනොවන්නට".

ඒ නිසා, ඔබට දැන් ඔබ ගැනම ටිකක් හිතල බලන්න ,ඔබ තනිනොවූ අයෙක්ද කියන එක.

දැන් කෝකටත් කියල අපි බලමු, ඔබව "තනි නොවූ" අයෙක් බවට පත්වන්නට ගත යුතු උත්සාහ කිහිපයක් ගැන.

1) ඔබට දැනෙන "හැඟීම" හදුනාගන්න, පිළිගන්න.

ඒ කිව්වේ, ඔබේ හිත වෙත හැරිල බලත්දි ඔබට දැනෙනවා නම් කොයිතරම් පිරිසක් හිටියත්, මාව "තනිවෙලා" වගේ, ඒ හැඟීම හදුනාගන්න, ටිකක් කල්පනා කරන්න ඒ දැනෙන හැඟීම නිවැරදිද කියන එක, එහෙම නම් බාර ගෙන, එය අඩු කරගන්නට ඊළඟ පියවර ගැනත් හොයන්න. කිසිම අවස්ථාවක ඔබට දැනෙන "තනිවූ" හැඟීම වෙනුවෙන් ඔබට වැරදි පවරගන්න, තවත් හිත රිද්දවා ගන්න එපා. මේ තවත් එක් හැඟීමක් විතරයි, එය අපට වාසිදායක ලෙස හරවා ගන්නට පුළුවන්, නිවැරදි උත්සාහයක් ගත්තොත්.

2) දැනට තිබෙන හොඳ සබඳතා තවත් ශක්තිමක් කරගන්න.

ඔබ අතරේ ඉන්න හිතවතුන්, මිත්‍රයන් විශාල සංඛ්‍යාව අතරේ, ඔබේ හිතට දැනෙන, ඔබේ හිත හදුනගන්න, ඔබ වෙනුවෙන් ඉන්නවා වගේම දැනෙන බැඳීම, හිතවත්කම් ඇති. අන්න ඒ බැඳීම් තවත් ශක්තිමක් කරගන්න. මේ වගේ බැඳීම් දහස් ගණනක් අවශ්‍ය නෑ, එකක් දෙකක් හොඳටම ඇති ඔබේ "තනිකම" බිඳින්නට.

3) සම අදහස් කණ්ඩායම් එක්ක එකතු වන්න.

ඔබ විනෝදාංශ, ඔබ කැමති දේට සමාන කැමති ඇති මිතුරන් එක්ක එකතු වෙන්න. එහෙම සමිති, කණ්ඩායම්, එකතුවීම් තිබේ නම් ඒ තුල ඔබත් කොටස්කාරයෙක් වෙන්න. ඒ තුල ඔබට , ඔබේ හැඟීම් එක්ක සමපාත වන, ඔබේ හිතත් එක්ක ගැලපෙන අව්‍යාජ, හොඳ බැඳීම් මතුවේවි. ඒ තුල, ඔබට , ඔබ "තනිනොවූ" බව හැගේවි.

4) අසම වයස් කණ්ඩායම් එක්කත් එකතු වන්න.

ඔබේ වයසේම, ඔබේ හිතවතුන් එක්කම රැදෙනවා වෙනුවට, ඔබට වඩා වියපත් අය සමඟ, ඔබට වඩා වයසින් අඩු අය සමඟක් හිතවත්කම් , බැඳිම් ඇති කරග්නන, අදහස් බෙදා ගන්න, අත්දැකීම් මුසු කරගන්න. ඒ වෙනස් ජීවන අත්දැකීම් ඇති අය සමඟ මුසුවීම තුල, ඔබේ තනිකම වෙනුවෙන් උත්තර ලැබෙන්නට පුළුවන්, ඒ වෙනුවෙන් ඔබට අළුතින් හිතන්නට අවස්ථා උදාවන්නට වැඩි ඉඩක් තිබෙනවා.

5) හුරතලෙක් එකතු කරගන්න.

මේ කිව්වේ හුරතල් සතෙක් එකතු කරගන්න කියන එක. මොකද, සුරතල් සතෙක් නිසා හිතට දැනෙන ආදරය, බැඳීම, ඒ හුරතලා වෙනුවෙන් ඔබට ඇතිවන වගකීම වගේම, ඒ හුරතලාගෙන් ඔබට ලැබෙන කිසිවක් පෙරලා අපේක්ෂා නොකර පිරිසිදු ආදරය ඔබේ තනිකම බිඳීවි. ඒ විතරක් නොවෙයි, ඔබේ හුරතලා නිසා, ඒ බැඳීම් ඇති, තවත් මිතුරන් හදුනාගන්නටත් පුළුවන් වේවි, ඒ තුල ඇතිවිය හැකි අළුත් හිතවත්කම්, ඔබේ "තනිකම" දරලන්නට ඉඩ තිබෙනවා.

6) උදව් කරන්න.

තවත් අයෙකුට උදව්වක් කරන්න, දන්න දෙයක් කියාදෙන්න, තවත් අයෙකුගේ දුකට , සතුටට වචනයකින් හරි එකතු වෙන්න. ඒ තුල ඔබට දැනෙන සුවදායී හැඟීම තුල , ඔබේ "තනිකම" ඔබට හැරද‍ා යාවි.

7) සමාජ මාධ්‍යය පරිස්සමට භාවිත කරන්න.

අද දවසේ "තනිකම" ප්‍රධාන සෞඛ්‍යය ගැටළුවක් බවට පත්වීමට , සමාජ මාධ්‍යය වැරදි ලෙස භාවිත කිරීම ප්‍රධාන හේතුවක් වෙලා තිබෙනවා. අවබෝධයක් හෝ අවශ්‍යතාවක් නැතිව "නොදැනුවත්" ලෙස සමාජ මාධ්‍යය තුල නිස්කාරණේ කාළය වැය කිරීම, සමාජ මාධ්‍ය තුල අනෙක් සමඟ සැසඳීම් වැඩිවීම, සමාජ මාධ්‍ය ඔස්සේ ඇතිවන, ගැඹුරු , අවංක හිතවත්කම් බැඳීම් වෙනුවෙන් බහුලව විය හැකි නිකම් පෙනුමට සිදුවන බොල් හිතවත්කම් සහ බැඳීම් වගේ හේතු නිසා, මෙවැනි අවස්ථාවන්ට මුහුණදෙන පුද්ගලයෙක්ගේ "තනිකම" පිළිබඳ හැඟීම ඉහළ යන බව පර්යේෂණාත්මක ලෙස පවා හදුනාගෙන තිබෙනවා. ඒ නිසා, කාළය ගත කරන්නට හෝ "තනිකම" මකා ගන්නට සිතා , සමාජ මාධ්‍යය තුල නිකරුණේ ගැවසෙනවාට වඩා, ඔබට අවශ්‍ය යමක් දැන ගන්නට, විමසා බලන්නට, ඔබ කැමති විනෝදාංශයක්, අදහස් බෙදා ගැනීමක් වෙනුවෙන් සමාජ මාධ්‍යය තුල එකතුවීමයි විය යුත්තේ.

8 ) මනස සක්‍රියව තබා ගන්න

"තනිකම" හිතට දැනීමත් එක්කම ඊළඟට එන්නට පුළුවන් හැඟීම් දුක, අළස බව, තව තවත් මේ තනිකමම විඳවා තමන්ම රිදවා ගැනීමට ඇතිවිය හැකි පෙළඹවීම වගේ අවස්ථා. ඒ නිසා, මේ "විය හැකි" අවස්ථා ගැන දැනගෙන, ඔබේ මනස සක්‍රියව, ක්‍රියාකාරීව තබා ගැනීමයි වැදගත්. අළුත් යමක් ඉගෙන ගැනීම, යමක් ලිවීම, නිර්මාණශීලී දෙයක් කිරීම, අළුත් භාෂාවක් ඉගෙනීම වගේ මනස සක්‍රියවන ක්‍රියාකාරකම් ඔබට වාසියක් ගෙනදේවි.

9) උදව් ලබා ගන්න.

මේ උත්සාහ දරත්දී හෝ එසේ දැරීමට නොහැකි තරමේ බරක් ඔබේ හිතට ඇති නම් මේ "තනිකම" තුල, කළ යුතු හොඳම දේ වෘත්තීමය උපකාර ලබා ගැනීමට කටයුතු කිරීමයි. ඒ සඳහා මනෝ චිකිත්සකවරයෙක්, සුදුසුකම් සහිත මනෝ උපදේශකවරයෙක් හෝ වෛද්‍යවරයෙක් සමඟ ,ඔබට දැනෙන "තනිකම" කියන හැඟීම ගැන විවෘතව කතා කිරීමයි පළමු පියවර. මතක තියා ගත යුතු වැදගත්ම දේ "තනිකම" කියන්නේ මානසික රෝගයක් නොවෙයි, එය තවත් හැඟීමක්. නමුත්, එය සීමාවට වඩා වැඩි බරක් ඔබට දැනීම තුල, වැඩි කාළයක් එම පීඩාකාරී හැඟීම හිත තුල රඳවා ගැනීම තුල, මානසික පමණක් නොව, කායික ගැටළුත්, තවත් කළකදි ඩිමෙන්ෂියාව වැනි අවදානම් තත්ත්ව වලටත් හේතුවක් විය හැකි බව දැන සිටීම සහ ඒ වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක වීම ඔබට බාර , ඔබ වෙනුවෙන් , ඔබේ වගකීමක් බව ලිපිය නිමාකරමින් මතක් කරනවා.

51. ඩිමෙන්ෂියාවෙන් ගැලවෙන්නට(?)

 මේ ලිපිය අපේ සාමාජිකයෙක්ගේ ගැටළුවකට දෙන පිළිතුරක්. කොමෙන්ට් තීරය තුල ප්‍රමාණවත් ලෙස අදහසක් එක් කළ නොහැකි නිසා වෙනම පෝස්ට් එකක් ලෙස එකතු කළා.

ගැටළුව -

වයස 38 පසුවෙන දෙපලක් වන අපිට අනාගතයේ ඇති විය හැකි ඩිමෙන්ශියා තත්ත්වයක් මග හරවා හෝ වලක්වා ගැනීම සදහා දැන් සිටම ගත හැකි ක්‍රියා මාර්ග හෝ පිලිපැදිය යුතු හෝ පවත්වා ගත යුතු ජීවන රටාව ගැන අදහසක් දැන ගැනීමට කැමතියි. අප වයසට ගිය පසු අපිව බලා ගැනීමට කිසිවෙකු නොමැති වෙයි යන උපකල්පනය මත මෙය විමසන බව කාරුනිකව සලකන්න

මගේ අදහස්-

මේ වගේ ප්‍රශ්නයක් ගෲප් එක ඇතුලේ දකින්නට ලැබීමත් සතුටක්. හේතුව, තවමත් අපේ බහුතරයක් "ලෙඩ වුනාම බෙහෙත් ගන්න" ආකල්පයේ ඉන්නට මිස, වලක්වා ගත හැකි හෝ සීමාකරගත හැකි අවදානම් වෙනුවෙන් සූදානමක් වෙනවාදැයි සැක හිතෙන තරම් නිසා. ඩිමෙන්ෂියා තත්ත්වය තුලත්, මෙලෙස වලක්වා ගැනීම හෝ සීමා කරගැනීම, එහෙමත් නැතිනම් පමා කරගැනීම සඳහා ගත හැකි ජීවන රටා උත්සාහයන් 14ක් (12 ළඟදි වැඩි වුනා 14කට) ඩිමෙන්ෂියාව පිළිබඳ පර්යේෂණ ඔස්සේ හදුනාගන්නවා. මුලින්ම ඒ ගැන කෙටි සඳහන් කරන්නම්, පොතේ හැටියටම. ඊට පස්සේ, මේ වයස් සීමාවන් වලට අදාලව වගේම, ඩිමෙන්ෂියාව සමඟ ජීවත්වන්නන් සමඟ වෘත්තීය අත්දැකීම් ඔස්සේ අප හදුනාගන්නා (සමහර විට පර්යේෂණමය ලෙස සාර්ථකව තහවුරු නොකළ) විය හැකි අවදානම් සාධක ගැනත් ලෙස, දෙආකරයක කරුණූ මේ ලිපියට එකතු කරන්නම්. ඒ ඔස්සේ, මෙම අවදානම සීමා කරගැනීමට අපට වඩාත් ගැලපෙන ජීවන රටාව සැලසුම් කරගන්නට බලමු.

මුලින්ම, පර්යේෂණ අනුව 45%ක පමණ ඩිමෙන්ෂියා තත්ත්වයන් ප්‍රමාණයක් සීමා කරගැනීමට හෝ වලක්වා ගැනීමට කළ හැකි 14 modifiable risk factors ගැන කෙටියෙන්.

1) ළමා කාළයේ නිසි පරිදි පාසල් අධ්‍යාපනය නොලැබීම.

කුඩා කාළයේ ප්‍රමාණවත් ලෙස, ඒ කියන්නේ ලංකාවේ විදියට කිව්වොත් සාපෙල දක්වාවත් අධ්‍යාපනය නොලැබීම අවදානමක් ලෙස හදුනාගෙන තිබෙනවා. හේතුව මේකයි , මේ වර්ධණය වන අවධියේ අධ්‍යාපනය ලැබීම, මතක තබා ගැනීම, පරිකල්පනය, නිර්මාණශීලිබව ඔස්සේ මොළය තුල “cognitive reserve” එක ඉහළ යාමක් සිදුවෙනවා. හොඳ “cognitive reserve” එකක් පැවතීම, වියපත් වීමේදී හැම දේම අඩු වෙත්දි “cognitive reserve” එකත් අ‍ඩුවීම තුල , ඩිමෙන්ෂියාව මට්ටමට පත්වීම හෝ එම අවදානම ඇතිවීම පාලනය කරගන්නට පුළුවන්. තව විදියකින් කිව්වොත් මොළය තුල “cognitive reserve” අඩුවීම (මේක වයසගතවීම, මොළය තුලට වන හානි, මොළයේ සෛල වලට හානිකර රසායනික වගේ සාධක ගණනාවක් නිසා වෙන්නට පුළුවන්) පාළනය කරගත්තොත්, ඩිමෙන්ෂියාවට පත්වීම වලක්වා ගන්නට හෝ ප්‍රමාද කරගන්නට පුළුවන්. ඒ සඳහා හොඳ “cognitive reserve” එකක් සකසා ගන්නට සහ පවත්වා ගන්නට, ළමා වයසේදී හොඳ අධ්‍යාපනයක් ලැබීම, වගේම ඉන් පසුව මොළය බුද්ධිය සක්‍රියව පවත්වා ගන්නා, ක්‍රියාකාරකම් වල යෙදීමත් හරිම වැදගත්.

මේ “cognitive reserve” පිළිබඳව ළඟදීම කළ පර්යේණ ඔස්සේ හදුනාගන්නවා, දරුවෙක් කුඩා කාළයේ මානසික පීඩාකාරී අත්දැකීම් වලට මුහුණදීම තුල ජීවිතේ ආරම්භක කාළ සීමාවේ “cognitive reserve” සැකසීම තුලදී, එහි ප්‍රමාණය අඩු වීමක් වන බවත්, එය ජීවිතයේ වැඩිහිටි වියේදී එම පුද්ගලයාට ඩිමෙන්ෂියාව හෝ ආසන්න තත්ත්වයන්ට මුහුණදීමට සිදුවීමට වැඩි ඉඩක් ඇති බවත්.

ඒ නිසා දරුවාට හොඳ ආරක්ෂීත, සතුටුදායක ළමා කාළයක් ලබා දීමත්, හොඳ අධ්‍යාපනයක් සඳහා අවස්ථාව දීමත්, එතැන් සිට බුද්ධිමය ක්‍රියාකාරකම් හොඳ මට්ටමක පවත්වා ගන්නා ජීවන රටාවක්, රැකියා පරිසරයක් ලබා ගැනීමත් අවදානම වලක්වා ගැනීමක් වේවි.

අපේ අත්දැකීම් තුලදී, ළමා කාළයේ යුද්ධ, විනාශ වලට මුහුණදුන්, දෙමාපියන්ගෙන් අනපේක්ෂීත ලෙස වෙන් වීම් වලට ලක්වූ පුද්ගලයන් සෑහෙන ප්‍රමාණයක් ඩිමෙන්ෂියා තත්ත්වය සමඟ හදුනාගන්නට පුළුවන් වෙනවා.

2) කණ් ඇසීම අඩුවීම (ප්‍රතිකාර නොලැබීම)

කණ් ඇසීම අඩුවීම සහ ඒ සඳහා නිවැරදි කිරීමේ උපක්‍රම හෝ ප්‍රතිකාර නොලබා ජීවත්වීම, ඩිමෙන්ෂියාව කැන්දා ගැනීමක් බව අද වෙත්දි තහවුරු වෙලා තිබෙනවා. නියමිත ප්‍රමාණයට වඩා ඩෙිසිබල් දහයක ශ්‍රවරණ හැකියාව අඩුවීම, 10%කින් විතර ඩිමෙන්ෂියා අවදානම වැඩි කරන බව සාමාන්‍ය අදහස. ඒ නිසා, යම් ශ්‍රවණ ඌණතාවයක් ඇත්නම් ප්‍රමාද නොකර ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීම හෝ ශ්‍රවණාධාර ලබා ගැනීම තුල මෙම අවදානම අඩු කරගන්නට පුළුවන්.

3) අධික කොලෙස්ටරෝල් ප්‍රමාණයක් රැධිරයේ පැවතීම.

මෙය ක්‍රම කිහිපයක් ඔස්සේ ඩිමෙන්ෂීයා අවදානම වැඩි කරන බව හදුනාගන්නවා. මේතුල LDL කොළෙස්ටරෝල් ප්‍රමාණය අධික වීම , මොළයේ රුධීර වාහිනී වල සෞඛ්‍යමත් ක්‍රියාකාරීත්වයන්ට බාධා ඇති කිරීම වගේම, මොළයේ රුධිර නාල අවහිර කිරීම නිසා මොළය තුල විය යුතු නිසි රුධිර ප්‍රවාහණයන්, කැළිකසල බැහැර කිරීමේ ක්‍රියාවන් කරගන්නට බැරිවීමත් මොළයේ සෛල වලට හානිකර ලෙස බලපෑමක් කරන බව හදුනාගන්නවා. ඒ නිසා, රුධිරය තුල කොලෙස්ටරෝල් ප්‍රමාණයන් හදුනාගැනීම, කොලෙස්ටරෝල් සංයුතියට අහිතර කර ලෙස බලපෑම් ඇතිවන ආහාර පාන, ජීවන රටාවන් සීමා කරගැනීම මෙන්ම, අවශ්‍ය අවස්ථාවේදී නිසි ඖෂධීය සහ ජීවන රටා වෙනස් කිරීම් ඔස්සේ යහපත් මට්ටමක පවත්වා ගැනීමත් වැදගත්.

4) විශාදය පැවතීම

මානසික අවපීඩනය, එහෙම නැත්නම් විශාධය තත්ත්වය නිසි ප්‍රතිකාර නොලබා කාළයක් තිස්සේ පැවතීම නිසා මොළයේ සෛල වලට සිදුවන හානි වගේම, හොමෝන පද්ධතිය මත කරන බලපෑම ඔස්සේ ඩිමෙන්ෂියාව ඇතිවීමේ වැඩි අවදානමක් හදුනාගන්නවා. එම නිසා, ඉක්මණින් එම තත්ත්වයන් හදුනාගැනීම සහ වඩාත් සාර්ථක සහ අහිතකර ප්‍රතිපල අඩු ඖෂධීය හෝ චිකිත්සීය ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමත් හරිම වැදගත්. (ඒ වගේම, මානසික රෝග වලට ලබා දෙන සමහර ඖෂධ නිසා, ඩිමෙන්ෂියා අවදානම ඉහළ යන්නටත් පුළුවන්. ඒ නිසා, ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමේදී අවදානම අඩු, වාසිය වැඩි ප්‍රතිකාර , චිකිත්සීය ක්‍රම ඔස්සේ ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමට යොමුවීම හරිම වැදගත්)

5) හිසට වන අනතුරු

විශේෂයෙන්ම, හිසට වරින්වර වන අනතුරු , ඩිමෙන්ෂීයා අවදානම වැඩි කරන බව හදුනාගන්නවා. ඒ නිසා, සෘජුව හදුනාගත හැකි අනතුරු වගේම, සමහර ක්‍රීඩා වලදී සිදුවන ගැටීම් නිසා, සෘජුව එළියට නොපෙනෙන අනතුරුත් සීමා කරගැනීම වැදගත්

6) අක්‍රිය ජීවන රටාව.

සතියකට අවම විනාඩි 150කවත් හොඳ දැනෙන, කායික ව්‍යායාමයක් (moderate-intensity aerobic physical activity) කරනවා නම් ඒ ඔස්සේ, රුධීර සංසරණ පද්ධතිය තුල සිදුවන සක්‍රිය වීම්,දේහයට අවශ්‍ය ප්‍රෝටීන් නිශ්පාදනයේ ඉහළයාම් වගේ සාධක නිසා, මොළයේ සෛල වලට සිදුවන වාසිය වැඩිවීම, ඩිමෙන්ෂියා අවදානම අඩු කරනවා. ‍මෙතැනදි කියන්නේ "ව්‍යායාම" කිරීම කියන අදහස වුනත්, ඒ තුල දවසේ ජීවන රටාව සක්‍රිය මට්ටමක පවත්වා ගැනීම, ඇඟට දැනෙන්නට හොඳට ඇවිදීම වගේ ක්‍රියාකාරකම් එහෙමත් එකතු කරගන්නට පුළුවන්.

7) පාලනය නොකළ දියවැඩියාව.

දියවැඩියාව ඔස්සේ දේහය තුල සිදුවන බලපෑම් ඔස්සේ ක්‍රම කිහිපයක් මොළයට බලපෑම් කරනවා. ඒ තුල ඩිමෙන්ෂීයාව සඳහා පවතින අවදානම ඉහළ යන බව පර්යේෂණ ඔස්සේ හදුනාගෙන තිබෙනවා. විශේෂයෙන්ම, හුඟක්ම වියපත් වුනාට පස්සේ දියවැඩියාව මතුවීමට වඩා, තරුණ මැදි වියට ආසන්නව මතුවන දියවැඩියාව තත්ත්වය ( midlife onset) ඔස්සේ මේ බලපෑම් වැඩි වෙනවා. දියවැඩියාව සහ ඩිමෙන්ෂීයාව කොයිතරම් ළඟයිද කියනවා නම් සමහර අවස්ථා වලදී, ඩිමෙන්ෂියාව යනු Type -3 දියවැඩියාව ලෙස හදුන්වාදෙන අවස්ථා (පොදු වෛද්‍ය විද්‍යාත්මක ලෙස නොව) තිබෙනවා.

8 ) දුම්පානය

ඇල්සයිමර් ඩිමෙන්ෂියා තත්ත්වය සඳහා , දුම්පානය ප්‍රධාන සාධකයක් බව හදුනාගන්නවා. මෙහිදී, සක්‍රියව දුම්පානය කිරීමට සෘජු බලපෑමක් කරන බව තහුවරු කරගනිත්දි, ද්වීතීක සහ තෘතියික දුම්පානය ද මතකය අඩු කිරීම සඳහා හේතුවිය හැකි බව හදුනාගනිමින් තිබෙනවා.

9) අධිරුධීර පීඩනය පැවතීම.

විශේෂයෙන්ම, වියපත් වුනාට පසුව මතුවන අධිරුධීර පීඩනය අවස්ථාවට වඩා, මැදිවයසේදී අධීරුධීර පීඩනය ප්‍රතිකාර නොලබා පැවතීම ඩිමෙන්ෂියාව සඳහා උදව්වක් බව හදුනාගන්නවා. ඒ වගේම, නිසි ප්‍රතිකාර , ජීවන රටා සැලසුම් සහ ආහාර පාලනය ඔස්සේ රුධිර පීඩනය නිසි මට්ටමේ පවත්වා ගැනීම තුල මේ අවදානම අඩු කරගන්නටත් පුළුවන් වෙනවා.

10) තරබාරුව.

අධික තරබාරුව ක්‍රම කිහිපයක් ඔස්සේ ඩිමෙන්ෂියා සඳහා අවදානම වැඩි කරනවා. ඒ තුල හොමෝන ක්‍රියාවලින් තුල සිදුවන අක්‍රමිකතා, ප්‍රදාහික තත්ත්ව වගේම, රුධිර පීඩනය මත වන බලපෑමත් ඉහළින් තිබෙනවා. මෙතැනදි නිවැරදිව තරබාරුව හදුනාගැනීමත්, ඒ සඳහා waist-to-hip ratio , BMI වගේ අගයන් කිහිපයක ගැලපීමක් කර විමසා බැලීමත් වැදගත්.

11) මත්පැන් අධික ලෙස භාවිත කිරීම.

මේ තුල පොදුවේ ඩිමෙන්ෂීයා අවදානම වැඩිවන බව මෙන්ම, අධික ලෙස මත්පැන් භාවිතය, වැඩි කාළයක් භාවිත කිරීම තුල අක්මාවට සිදුවන හානිය ඔස්සේ Alcohol-related Dementia එහෙම නැත්නම් Korsakoff Syndrome වැනි තත්ත්ව මතුවීමටද ඉඩක් තිබෙනවා.

අපේ වෘත්තීය අත්දැකීම් තුල එවන් අවස්ථා කිහිපයක් හදුනාගන්නා අතර, මේ වෙත්දීත් අප සමඟ සිටින Korsakoff Syndrome සමඟ ජීවත්වන සේවාලාභියෙක් ගැන මෙහි ලිපි කිහිපයක් පළ කළා පෙරදී.

12) සමාජීය ලෙස තනිවීම.

Social isolation කියන හේතුව අද වෙත්දී බොහෝ සෞඛ්‍යය ගැටළු සඳහා හේතුවක් බව හදුනාගන්නවා. ඒ තුල විශාදය, අධිරුධිර පීඩනය, හෘද රෝග වගේම මතකය අඩු වීම සහ ඒ ඔස්සේ ඩිමෙන්ෂීයාව සඳහාත් හේතු වෙනබව හදුනාගන්නවා. මේ හේතුවම අප පෙර කී මතක ධාරිතාවය අඩුවීමට “cognitive reserve” හේතුවක් බවත් හදුනාගන්නවා.

13) වායු දුෂණය

වාතයේ අහිතකර මට්ටමින් පවතින හානිකර වායු, අංශු රුධිර සංසරණ පද්ධතියට, හෝමොන පද්ධතියේ ක්‍රියාකාරීත්වයට කරන බලපෑම ඔස්සේ වගේම, තවත් අවස්ථාවකදී මොළය තුල ප්‍රෝටීන අහිතකර ලෙස තැන්පත්වීම වැඩි කිරීම සහ ස්නායු බිඳ වැටීමට හේතුවීම ඔස්සේ ඩිමෙන්ෂීයාව වෙත යොමු කිරීමක් කළ හැකි බව හදුනාගන්නවා.

14) ප්‍රතිකාර නොකළ දෘශ්‍යාබාධ.

ඇස්‍ පෙනීම අඩු වීම සහ ඒ සඳහා නිසි ප්‍රතිකාර නොලැබීම ඩිමෙන්ෂියාව හෝ මතකය අඩු කිරීමේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වයන් සඳහා හේතුවන බව ළඟදී පර්යේෂණ ඔස්සේ හදුනාගන්නවා. ඒ තුල පෙර කී තවත් සාධක කිහිපයක් තිබිය හැකි වුනත්, මෙවැනි තත්ත්ව සඳහා ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීම අවදානම සීමා කරගැනීමක් වේවි.

දැන් මේ මෙතෙක් කියාගෙන ගියේ මගේ අදහස්ම නොවෙයි. පර්යේෂකයින් වසර ගණනාවක් තිස්සේ කළ විවිධ පර්යේෂණ වලට ප්‍රතිපල ඔස්සේ, The Lancet Commission on Dementia Prevention ලෙස පළකළ, modifiable risk factors 14. ඊට අමතරව අපේ සායනික අත්දැකීම් සහ ළඟදීම කළ පර්යේෂණ කිහිපයක කරුණුත් එකතු කළා.

දැන්, මේ ඔස්සේ යමින් ඔබේ ප්‍රධානම ගැටළුව, එනම්, ඩිමෙන්ෂීයා තත්තවයෙන් හෝ ඒ අවදානමින් ගැලවීමට , හෝ පමා කරගැනීමට කළ හැකි පියවර මොනවාදැයි ටිකක් සොයා බලමු. මෙතැනදී, මගේ අදහස් වගේම ඔබේ අදහස්ද වටින නිසා, කොමෙන්ට් තීරුව ඔබ හැමෝටම විවෘතව තබන්නම්.

1) මතක ධාරිතාවය cognitive reserve ඉහළ නංවා ගන්න, පරිස්සම් කරගන්න.

ඒ සඳහා කරන්නට පුළුවන් ක්‍රියකාරකම් විදියට, හොඳට අධ්‍යාපනය ලැබීම, අධ්‍යාපනික ක්‍රියාකාරකම් වල යෙදීම, අවබෝධයෙන් කියවීම, දැනුවත්ව සැලසුම් සහිතව ලිවීම, අළුත් විෂයක් , යමක් ඉගෙනීම සහ එය නැවත ස්මර්ණය හෝ නැවත කියාදීම, අළුත් භාෂාවක් , හැකියාවක් ඉගෙනීම, අවබෝධිතව තීරණ ගැනීම, සැලසුම් කිරීම වැනි බුද්ධිමය ක්‍රියාකාරකම් සිදුවන කටයුතු වල යෙදීම (ඒ තුල රැකියා පරිසරය වගේම, නිවස මිදුල අලංකරණයත් වැදගත්) , මතකයන් ඇවිස්සීම, Dual Task ක්‍රියාකාරකම් (මේ ගැන වෙනම ලිපියක් ඇති) වැනි සැලසුම් ගත, මොළය , බුද්ධිය උතේතේජනය වන ක්‍රියාකරම් කිරීම වගේ උත්සාහ දරන්නට පුළුවන්.

2) ශාරීරික ව්‍යායාම හොඳින් කිරීම.

මේ ගැන ඉතින් කියන්න දෙයක් නෑනේ. අඩුම තරමේ සතියකට විනාඩි 150ක්වත් හොඳට ඇඟට දැනෙන්න යම් ව්‍යායාමයක යෙදීම හරිම වැදගත්. ඊට අමතරව, පේෂී ක්‍රියාකාරීත්වය ශක්තිමත්බව වැඩි කිරීමට , වගේම සමබරතාවය පවත්වාගැනීමට වැදගත් ව්‍යායාමත් එකතු වීම වැදගත් වෙනවා. සරළ උදාහරණ ලෙස සැලසුම් සහිතව ව්‍යායාම කිරීම වගේම වේගයෙන් ඇවිදීම, පිහිනීම, බයිසිකල් පැදීම, කඳු නැගීම වගේ විනෝදාංශමය ක්‍රියාකාරකම් එහෙමත් එකතු කරගන්නට පුළුවන්.

3) සමාජීය ක්‍රියාකාරීත්වය පවත්වා ගැනීම.

මේතුල සමාජීයව තනි නොවී මිතුරන්, හිතවතුන් සමඟ කතාබහ, අදහස් හුවමාරු කරගැනීම් ඔස්සේ බැඳී සිටීම, චිත්තවේගීය බැඳී සිටීම වගේම "සුහද කතා කිරීම" සහ අර්ථවත් කතාබස් වල යෙදීමත් වැදගත් වෙනවා. මේ සඳහා රැකියාව හෝ රැකියා පරිසරය වගේම, පාසල් මිතුරන් , වෙනත් සමිති , ස්වෙච්ඡා ක්‍රියාකාරකම් වගේ උත්සාහයන් ගන්නටත් පුළුවන්. තමන් "තනි නොවූ" බව දැනීම වැදගත් නිසා, තමන් වෙනුවෙන් අනුන් සමඟ එක්ව සිටීමත් මෙතැනදී වැදගත්.

4) පෝෂණය හොඳින් පවත්වා ගැනීම.

මේ තුල පොදුවේ සමබල ආහාරයක් ගන්නවා වගේම, ඒ තුල මොළය, ස්නායු පද්ධතිය වෙත වාසි දෙන ආහාර වර්ග එකතු කරගැනීමත් වැදගත් වේවි. සමහර විට අපේ "බත්" පිඟාන දිහා නැවත විමසා බැලීම නම් වැදගත් වේවි. ඒ තුල හැකියාවක් ඇත්නම් MIND (Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay) වැනි ආහාර රටාවකට යොමුවීම හෝ , එසේ නොහැකි නම් එකම ආකෘතියකට ආහාර වලට වඩා , වෙනස් ආහාර රටා උත්සාහ (dietary variety) කිරීම තුල ඩිමෙන්ෂීයාව (හෝ මතකය අඩුවීමේ ගැටළු) අඩු කරන බව හදුනාගන්නවා. කෙසේ වෙතත්, ඒ තුල සෞඛ්‍යයට අවදානම් රසායනික, රසකාරක වගේම, අධිකව ගැනීම අවදානම් වන සංඝටක( උදා. සරළ සීනි වැනි) සීමා කරගැනීමත් කළ හැකි උත්සාහක් වේවි. ඒ තුලම, ප්‍රමාණවත් දියර පානය කිරීමේ පුරුද්දත් එක්වීම වාසියක්.

5) හොඳ සැප නින්දක්.

නින්ද සහ මතකය, මොළය ආශ්‍රිත ක්‍රියාකාරීත්වය අතර ලොකු සම්බන්ධයක් තිබෙනවා. ප්‍රමාණවත් ලෙස සුවදායී නින්දක් නොලැබීම කායික වෙහෙස වගේම මානසිකව වෙහෙසක් ඇති කරනවා වගේම, මොළය තුල සිදුවිය යුතු සාර්ථක රුධිර සංසරණය, පිරිසිදු කිරීමේ ක්‍රියාවන්ටත් බාධාවක් වෙනවා. ඒ නිසා දවසකට අවම පැය 7-9ක හොඳ, සැප නින්දක් ලබා ගැනීමත්, ඒ සඳහා නින්දට පෙර කෝපි, හෝ නින්දට බාධා කරන ආහාර පාන නොගැනීමත්, නින්දට යාම‍ට පෙර ජංගම දුරකථන, පරිගණක වැනි දීප්තිමත් ආලෝකය දෙන "තිර" වලින් ඉවත්ව සිටීමත් වැදගත්. මෙයටම, දවස තුල යම් ව්‍යායාමයක් කර තිබීම, (උදාහරණයක් පැයා බාගයක් , පැයක් පමණ පවත්වා ගන්නා ‍වේගයක් සහිතව ඇවිදීම වැනි ) වැදගත් වෙනවා.

6) කාළීන රෝග, සෞඛ්‍යය ගැටළු සදහා ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීම.

මේ තුල දියවැඩියාව, අධිරුධිර පීඩනය, අධික කොලේස්ටරෝල් පැවතීම, හෘද රෝග වගේම මානසික ගැටළු, රෝගත් ශ්‍රවණාබාධ හෝ දෘශ්‍යාබාධ ඇත්නම් ඒවාට නිසා උපකාර ලබා ගැනීමත් වැදගත් . තවමත් ලංකාවේ අපට තරමක් නුහුරු වුනත් (අප බොහෝ වෙලාවට හුරු වෙලා ඉන්නේ ලෙඩ වුනාම බෙහෙත් ගන්නනේ) වාර්ෂික සෞඛ්‍යය පරික්ෂාවන් සහ පෙර හදුනාගැනීම් සඳහා යොමුවීම අවශ්‍යතාවයක් ලෙස වටහා ගන්නට සහ ක්‍රියාත්මක කරන්නට පුළුවන්කමක් ඇත්නම් එයත් උදව්වක්.

7) හානිකර විය හැකි දෙයින් ඈත්වීම/සීමා කිරීම.

අධික මත්පැන් භාවිතය, දුම්පානය වගේම පාරිසරික ධූලක වලින් හැකිතරම් ඈත්වීම "විය හැකි අවදානම්" අඩු කිරීමට වැදගත්. අධික පරිසර, වායූ දූෂණය ඇති ප්‍රදේශ වලින් ඉවත්වීම හෝ රැඳීම සීමා කිරීම කළ හැකි නම් ඒ උත්සාහය වගේම, අධික වාහන තදබදය ඇති අවස්ථාවන් මග හැරීම, එවන් අවස්ථාවක වාහනයක් තුල රැදෙනවා නම් ඒවායේ වීදුරු ආවරණය කර තිබීම, වාහනය තුල කරකැවෙන ලෙස වායුධාරව සැකසීම (re-circulation), හැකි නම් වායුසමීකරණය ක්‍රියාත්මක කිරීම , හොඳමට්ටමේ පෙරහන් (cabin filter) පවත්වා ගැනීමත් වැදගත්.

8 ) යහපත් මානසික සෞඛ්‍යයක් පවත්වා ගැනීම.

ඩිමෙන්ෂියාව සහ මානසික රෝග සහ කාළීනව පැවති මානසික ගැටළු දැඩි සම්බන්ධතාවයක් පවතින නිසා, තම මානසික සෞඛ්‍යය වෙත වැඩි අවධානයක් යොමු කිරීමත්, යම් අවදානමක් හදුනාගැනීමේදී, එය සඟවා තබා නොගෙන, නිසි ප්‍රතිකාර උපකාර ලබා ගැනීමට යොමුවීමත්, ගර්භණීත්වය, ප්‍රසවය, හෝ වියපත්වීම තුල හෝමෝන පද්ධතියේ වෙනස්වීම තුල බලපෑමෙන් ඇතිවන මානසික ගැටළු තත්ත්ව සඳහා ප්‍රමාද නොවී ප්‍රතිකාර ගැනීමත් වැදගත් වෙනවා. වැදගත්ම දේ, සඟවාගෙන පවත්වා ගන්නා තමන්ගේ මානසික ගැටළුව, මානසික රෝගයක් දක්වා පත්වී, එහි ප්‍රතිපල ලෙස ඩිමෙන්ෂියාවට හෝ ඊට සමාන අවස්ථාවන් වලට පත්වූ සෑහෙන පිරිසක් අපට හමු වෙලා තිබෙනවා සහ එම සම්බන්ධතාවය පර්යේෂණ ඔස්සෙත් තහවුරු වෙනවා. එම නිසා, තමන්ගේ , ඒ වගේම තමන්ගේ පවුලේ සාමාජිකයාගේ මානසික සෞඛ්‍යය ගැන අවධානය යොමු කිරීම සහ අවශ්‍ය අවස්ථාවේම නිසි උපකාර ලබා ගැනීමට පෙළඹවීම ,මෙම අවදානම සීමා කරගැනීමට උදව් වේවි.

9) තාක්ෂණය වාසියට ‍යොදා ගන්න.

මානසික සහනය, විනෝදාංශ, බුද්ධීමය පරිමාව පවත්වා ගැනීම, සබඳතා පවත්වා ගැනීම වගේම, දවසේ කටයුතු, වගකීම් සැලසුම් කරගැනීම වැනි කටයුතු වලදී පවතින නව තාක්ෂණික පහසුකම් "හානි අඩු, වාසි වැඩි" ආකෘතියක් ඔස්සේ යොදා ගැනීමත්, සීමාව දැන භාවිත කිරීමත් මෙම අවදානම සීමා කර ගැනීමට උදව්වක් කරගත හැකිවේවි

10) ස්ථාවරයක් ගොඩනගා ගන්න.

මේ සියළු දේ කරන්නට නම් ඔබට හොඳ ස්ථාවරයක් පවත්වා ගත යුතු වෙනවා. ඒ සඳහා අධ්‍යානය, රැකියා අවශ්‍යතා දියුණූ කරගැනීම වගේම, ආරක්ෂිත ආර්ථික පරිසරයක් පවත්වා ගැනීමත් වැදගත්. ඒ ඔස්සේ, අනාගත වගකීම්, යුතුකම් සැලසුම් කර , නීත්‍යානුකූල ලෙස සූදානම් කරතිබීම, විය හැකි අවදානම් සඳහා සූදානම් ද වන ලෙස ආර්ථික තත්ත්වය පවත්වා ගැනීම , ඔබේ හිතට සැහැල්ලුවක් වගේම, මතුවිය හැකි පීඩාවන්ද සීමා කරාවි.

තවත් කරුණූ එකතු කළ හැකිවේවි, මේ මගේ වෘත්තීය අත්දැකීම් සහ මා සහ පවුලේ අප දැනුවත්ව කරන උත්සාහයන් කිහිපයක් ගැන සටහන් කළේ. කෙසේ වෙතත් ඔබේ ගැටළුව තුල සඳහන් වන උපකල්පනය ගැන යමක් කියන්නට හිතුණා ලිපිය නිමා කරන්නට පෙර.

ඒ ,"අප වයසට ගිය පසු අපිව බලා ගැනීමට කිසිවෙකු නොමැති වෙයි " කියන අදහස. ඇත්තටම , යම් අයෙකුට ඩිමෙන්ෂියාව තත්ත්වය සමඟ ජීවත්වන්නට වුනොත්, එම පුද්ගලයා රැක බලා ගැනීමට යම් ආකාරයක උදව් අවශ්‍ය වන තත්ත්වයකට එන්නට ඉඩ තිබෙනවා. ඒ , අප ගැන, අපේ දවසේ ක්‍රියාකාරකම් ගැන තීරණ ගැනීමට නොහැකිවන අවස්ථාවකට පත්වන නිසා. එතැනදී, ඩිමෙන්ෂීයාව ගැන නොදන්නා අයෙක්ගෙන් උපකාර ලබා ගැනීමට වඩා, මේ ගැන දන්නා, මෙහි ලක්ෂණ, චර්යාවන් ගැන අවබෝධයක් ඇති අයෙකුගෙන් උපකාර ලබා ගැනීමයි වඩා ආරක්ෂිත සහ සුවදායී. ඒ නිසා, මේ උපකල්පනය ගැන අනවශ්‍ය බියක් ඇති කරගැනීමට අවශ්‍ය වෙන එකක් නැහැ. සතුටින්, සැලසුමක් සහිතව, මෙම අවදානම ගැන දැනුවත්ව, සීමා කළ හැකි අවදානම් වලින් වැලකී ජීවත්වෙන්න, අද දවස , මේ මොහොත පරිස්සමින් , සතුටින් විඳින්න. එයයි සතුට!

50. වෙව්ලීම සහ ඩිමෙන්ෂියාව.

මේ ලිපිය අපේ සාමාජිකයෙක්ගේ ගැටළුවකට දෙන පිළිතුරක්. කොමෙන්ට් තීරය තුල ප්‍රමාණවත් ලෙස අදහසක් එක් කළ නොහැකි නිසා වෙනම පෝස්ට් එකක් ලෙස එකතු කළා.

ගැටළුව -

"ඩිමෙන්ෂියා රෝගියෙකුගේ ශරීරය වෙව්ලීමට හේතු මොනවාද? ප්‍රතිකාර කරත් එය විටින් විට මතුවනවා.වෛද්‍යවරුන්ටද මෙය පාකින්සන් රෝගයද යන්න නිෂ්චිතවම කීමට අපහසුයි.මෙම රෝග ලක්ෂන තියෙන ඩිමෙන්ෂියා රෝගින් මෙම සමූහයේ ඉන්නවද?"

මගේ අදහස්.

මුලින්ම කියන්නට ඕන, මගේ පිළිතුර අපේක්ෂා කරන්නේ ඔබේ ගැටළුවට යම් අදහස් හෝ පිළිතුරු කීපයක් එක් කිරීම මිස, තනිව රෝග විනිශ්චයකට යාමට ඒ වෙනුවෙන් උනන්දු කිරීමකට නොවේ. කළ යුතු හොඳම දේ, පවතින රෝග ලක්ෂණ වගේම, රෝග ලක්ෂණ වල සිදුවන වෙනස්කම් පිළිබඳව තොරතුරු ද(දින වකවානු , වෙලාවන්, වෙනස් වීමට පෙර සහ පසු තත්ත්වයන් වැනි ) සහිතව , මෙම තත්ත්වය සමඟ ජීවත්වන්නා සමඟ වෛද්‍යවරයා වෙත ගොස් සාකච්ඡා කර, නියමිත උපදෙස් සහ ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමට උනන්දු වීම. (විශේෂයෙන්ම කියන්න ඕන, ඩිමෙන්ෂියා තත්ත්වය හෝ ඊට ආසන්න තත්තවයක් පිළිබඳ රෝග විනිශ්චය ලබා ගැනීමට, ප්‍රතිකාර සැලසුම් කිරීමට වෛද්‍යවරයා හෝ සෞඛ්‍යය කණ්ඩායමට පමණක් කරන්නට අපහසුයි. එතැනදී, පවුලේ සාමාජිකයන්, මෙම තත්ත්වය සමඟ ජීවත්වන්නා වෙත සාත්තු ලබා දෙන්නන්ගේ නිරීක්ෂණ හරිම වැදගත් වෙනවා.)

දැන් ඔබේ ගැටළුවට.

මෙවැනි තැනකදි "ගැටළුව තුල" මතුවන ප්‍රධාන ගැටළුවක් තමයි භාෂාමය ගැටළුව. ඒ කියන්නේ, ඔබ මෙතැන "වෙව්ලීම" කියත්දි එය කොයිවගේ වේව්ලීමක්ද කියන එක ගැන අදහසක් නැතිව වඩාත් සාර්ථක පිළිතුරක් දෙන්නට අපහසුයි, නමුත් උත්සාහ කරන්නම්.

වෙව්ලීම කියන්නේ, අතක පයක එහෙම නැත්නම් මුළු ඇඟ පුරාම පවතින ගැස්මක්ද? රිද්මයානුකූල (ඒ කියන්නේ එකම රටාවකට සිදුවන) පැද්දීමක්ද? විවේකයෙන් සිටින අවස්ථාවේ පවා අතැඟිළි වල සිදුවන රිද්මයානුකූල කරකවන චලනයක් ද ? (Pill-rolling tremor) , ‍මහන්සි වුනාම එන වෙව්ලීමක්ද? නැත්නම් එක තැනක ඉඳිත්දි පවා සිදුවන වෙව්ලීමක්ද? ඒ වගේම ඒ වෙව්ලීම සිදුවන්නේ එක් පැත්තකද? ඔය වගේ සාධක හරිම වැදගත් රෝග විනිශ්චයේදී. මේ තත්ත්වය දිගටම තිබේනම් වෛද්‍යවරයාට , දේහ පරික්ෂාවෙදි හදුනාගන්නට පුළුවන් වුනත්, මෙය ඇති නැතිවන තත්ත්වයක් නම් එතැනදි , වෛද්‍යවරයාට ඔබේ වචන මත රැදෙන්නට සිදුවන නිසා, මේ ගැන අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් නිසයි මෙම කරුණූ එක් කළේ. (මෙම වෙව්වලීම ඇතිවන නැතිවන තත්ත්වයක් නම්, හොඳම දේ එම වෙව්ලිම සිදුවන අවස්ථාවේ සිදුවන ප්‍රදේශය සහ සම්පුර්ණ පුද්ගලයා හසුවන ආකාරයට ඔබේ ජංගම දුරකථනයේ කැමරාවෙන් වීඩියෝවක් ලබා ගැනීම. එය වඩාත් සාර්ථකයි "පැහැදිලි කිරීම්" කරනවාට වඩා)

මුලින්ම, මෙම තත්ත්වයට තවමත් "පාකින්සන් තත්ත්වය" දැයි රෝග විනිශ්චයක් නොලැබීමට හේතු ගණනාවක් තිබෙන්නට පුළුවන්. (මේ කියන්නේ, අදාල පුද්ගලයා තෝරා ගත් වෛද්‍යවරයෙක් වෙත හෝ විශේෂඥ වෛද්‍යවරයෙක් වෙත අවස්ථා කිහිපයකදී පෙන්වා ඇත යන උපකල්පනයෙන්)

මෙවැනි වෙව්ලීම් ඇතිවීම, පාකින්සන් හෝ පාකින්සන් ඩිමෙන්ෂියා තත්ත්වය තුලදී පොදුවේ දැකිය හැකි වුනත් (විශේෂයෙන්ම Pill-rolling tremors) , තවත් අවස්ථා කිහිපයකි "වෙව්ලීම" ඇති වන්නට පුළුවන්. ඒ තුල ඩිමෙන්ෂියාවට අදාලව ගත්තොත් Lewy Body Dementia (LBD) තත්ත්වයේදීත් මෙවැනි වේව්ලීම් දැකිය හැකියි.

දැනට මේ දෙවර්ගය විතරක් අරගෙන පොඩි සැසඳීමක් කළොත් , පාකින්සන් හෝ පාකින්සන් ඩිමෙන්ෂියා තත්ත්වය තුලදි ඇතිවන වෙව්ලීම බොහෝ වෙලාවට එක දිගටම තිබෙන, විවේක ගත්තත් පවතින , ඒ වගේම එක්පැත්තක අනෙක් පැත්තට වඩා පැහැදිලි වෙනසක් දැක ගන්නට පුළුවන් "වෙව්ලීමක්" හෝ රිද්මයානුකූල ඇඟිළි වල චලනයක් (Pill-rolling tremors) තමයි බහුලව දකින්නට ලැබෙන්නේ. LBD වලදි එන වෙව්ලීම , විවේකයෙන් ඉන්න අවස්ථාවෙදි හඳුනාගන්නට ටිකක් අමාරු තරමෙ "සුළු වෙව්ලීමක්" වෙන්න වගේම, එය "ඇති නැතිවන" රටාවක් බහුලව දකින්නට පුළුවන්. මේ දෙවර්ගය විතරක් නොවෙයි, සමහර වෙලාවට වැස්ක්‍යූලර් ඩිමෙන්ෂියාව තුලදීත් වෙව්ලීම, අප සාමාන්‍යයෙන් කියන "වෙව්ලීමකට වඩා ගැස්මක්" විදියට දකින්නට පුළුවන්.

ඔය කිව්වේ, ඩිමෙන්ෂියාවට අදාලවනේ. නමුත්, ඊට අමතරව තවත් හේතු තිබෙන්නට පුළුවන් මේ කියන "වෙව්ලීම" ඇති වීමට.

ඩිමෙන්ෂියාමය නොවන තත්ත්වයක් වන Essential Tremor තුලදීත් මෙවැනි ගැස්මක් , වෙව්ලීමක් ඇති වන්නට පුළුවන්. (මට මතක විදියට ඒ ගැන ලිපියක් කාළෙකට ඉස්සර මේ ගෲප් එක තුලට පළකළා)

තවත් අවස්ථාවක්, සමහර ඖෂධ වල බලපෑම් , ප්‍රතිකාර ගන්නා බව කියන නිසාම ඒ ගැනත් අවධානය යොමු කිරීම වැදගත්. මොකද, විශේෂයෙන්ම, ඩිමෙන්ෂියාව හෝ එසේත් නැත්නම් ස්නායු ආශ්‍රිතව චිකිත්සීය බලපෑමක් කළ හැකි ඖෂධ වල අතුරුපල ලෙස ගැස්මක් හෝ වෙව්ලීමක් මතුවන්නට පුළුවන්. සෞඛ්‍යය ක්ෂේත්‍රයේදී drug-induced tremors හදුන්වන මෙම තත්ත්වය ගැනත් වෛද්‍යවරයා දැනුවත් කිරීමට වැදගත්.

තවත් බොහෝ වෙලාවට අප නොහිතන අවස්ථාවක් , එම පුද්ගලයාගේ රුධිරයේ විය හැකි වෙනස්වීම් නිසා සිදුවන වෙව්ලීම්. ඒ කියන්නේ, අදාල පුද්ගලයා කෑම බීම නිසි ලෙස නොගන්නවා නම්, එහෙම නැත්නම් කෑම බීම ගත්තත් අවශ්‍ය පෝෂණය විශේෂයෙන්ම අවශ්‍යම ලවණ වර්ග දේහ ගත නොවනවා නම්, එසේත් නැත්නම් වමණය, දියර ලෙස මළපහ යාම, ආහාර දිරවීමේ හෝ අවශෝෂණය වීමේ ගැටළු, සමහර ඖෂධ වල බලපෑම්, වකුගඩු හෝ අක්මාව තුල ක්‍රියාකාරීත්වයේ වෙනස්කම් නිසා රුධිරය තුල පැවතිය යුතු ලවණ වර්ග (රෝහල් පරිසරයේදි කියන ‍‍ඉලෙක්ට්‍රොලයිට්ස්) අසමතුලිත වීම වගේම , විජලනය වගේ සාධක නිසාත් "වෙව්ලීම" ඇතිවන්නට පුළුවන්, වගේම වියපත් අයෙක් මෙම අවස්ථාවට පත්වීමට වැඩි ඉඩකුත් තිබෙනවා. මේකටම තවත් එකක්, මෙම පුද්ගලයාගේ රුධිර සීනි ප්‍රමාණය පිළිබඳ ගැටළු හෝ දියවැඩියාව වගේ තත්ත්වයක් ඇත්නම්, ඒ සඳහා ප්‍රතිකාර ගන්නවා නම් ඒ තුලත් වෙව්ලීම ඇති විය හැකි හේතු තිබෙනවා.

මේ පිළිතුර ලියාගෙන යත්දි ඔබට ලබා දුන් පිළිතුරක් ඔස්සේ "අවසාන වරට වෙව්ලීම සිද්ද උනේ මීට මාස 3කට පෙර.ඉන්පසු අද තමයි සිද්ද උනේ.විනාඩි 20ක් පමණ වෙව්ලීම තිබිලා ඉන් පසු කිසිම අපහසුතාවයක් නෑ" යන අදහස දකින්නට ලැබුණා. ඒ නිසා පෙර ඡේදයෙන් නිමාකරන්නට ගිය පිළිතුර තවත් ටිකක් එහාට ගෙනියන්නට වෙනවා මේ විදියට.

ඔය කියා තිබෙන මේ ලක්ෂණය හරිම ලස්සනට ගැලපෙනවා LBD එක්ක (මම රෝග විනිශ්චයක් දෙන්නට උත්සාහ කරනවා නොවෙයි, එම ලක්ෂණය LBD සමඟ ලොකු ගැලපීමක් තිබෙන බව විතරයි කියන්නේ.) හැබැයි, මේ කියන ලක්ෂණම ඇති වෙන්න පුළුවන්, මොළය තුල රුධිරවාහිනී වලට සිදුවන තාවකාළික අවහිර වීම් වලදීත් (වෛද්‍ය විද්‍යාත්මකව නම් කරන TIA, එහෙම නැත්නම් Transient Ischaemic Attacks වලදීත්) එමෙන්ම, අපි ව්‍යවහාරියේ කියන අපස්මාරයේ , පොදුවේ දකින ප්‍රධාන අපස්මාර තත්ත්වය නොවන partial seizures අවස්ථා වලදීත්, ගැස්මක්, වෙව්ලීමක් ලෙස මතුවී නැතිවී , නැවත කාළයකදි ඇති නැති වන්නට පුළුවන්.

මේ ලිපිය කියෙව්වා නම් ඔබට දැනටමත් වැටහෙන්නට ඇති "වෛද්‍යවරුන්ටද මෙය පාකින්සන් රෝගයද යන්න නිෂ්චිතවම කීමට අපහසුයි" ලෙස ඔබ දක්වන ප්‍රකාශයට හේතුව. ඇත්තටම මෙම තත්ත්වයන්, නියුමෝනියාව හෝ දියවැඩියාව විනිශ්චය කරනවා තරම්ම පහසු (ඒවා ඉතා පහසුයැයි කියන්නේ නැහැ) නැහැ. ඒ සඳහා යම් කාළයක් ගත වීම, රෝග ලක්ෂණ මෙන්ම ඒවායේ වැඩිවීම් වේගයන් හදුනාගැනීම ,එතැනදී, එම පුද්ගලයාට සමඟ ඉන්න , සාත්තු කරන අයගෙන් ලැබෙන තොරතුරු, සාක්ෂි, රුධිර පරික්ෂණ, මොළයේ විද්‍යුත් ක්‍රියාකාරීත්වයේ පරික්ෂණ, ස්කෑනින් වර්ග කිහිපයක්, ස්නායු ආවේග රටා මැනීම් වගේම ඖෂධ සැලසුම් වෙනස් කිරීම් කිහිපයකුත් සිදුවන්නට පුළුවන්. ඒ නිසාම , වඩාත් වැදගත් වන්නේ, මෙම ලක්ෂණ, වෙනස්කම් සටහන්, සාක්ෂි තබා ගැනීම , ඒවා වෛද්‍යවරයා සමඟ බෙදා ගැනීම, තැනින් තැනට පැන පැන යන ප්‍රතිකාර ආකෘතියකට වඩා (මෙහෙම කිව්වේ, ලංකාවේ ඉතා පහසුවෙන් තමන් කැමති වෛද්‍යවරයෙක් වෙත යාමේ වාසිය , අවාසියකට හැරවෙන අවස්ථා දැක ඇති නිසා) , හොඳින් දැනුවත්ව තෝරා ගත් වෛද්‍යවරයා, විශේෂඥවෛද්‍යවරා ඔස්සේ යම් කාළසීමාවක් ප්‍රතිකාර උපදෙස් ලබා ගනිමින් කටයුතු කිරීමයි.

49. මට, මාව පරිස්සම් කරල දෙන්න

 දවස- සිකුරාදා.

සිදුවීම- සේවාලාභියෙක් සමඟ පළමු හමුවීම

"මට ඒ සිදුවීම හොඳට මතකයි. අපි හිම කන්ද පහලට වේගයෙන් එමින් හිටියේ. මතක විදියට තදින් හිරු එළිය තිබුණා. හැමෝම හරි සන්තෝසෙන් විනෝද වුනා. අන්තිමට මට මතක මාව අන්ධ වුනා වගේ හැඟීමක්. ඊට පස්සේ වුනු දේ ගැන හරි මතකයක් නෑ." මගේ දරුවන්ට වඩා අවුරුදු දෙක තුනක් විතර වැඩිමල් මේ කොළු ගැටයා කියාගෙන යනවා.

"හ්ම්... ඒතමයි අවසාන දවස ස්කි-ඩූ ගිය. මාස හතරක් රෝහලේ හිටියා, ශල්‍යකර්ම තුනක් කළා ජීවිතය බේර ගන්න." ඔහු සමඟ පැමිණ, අම්මා කතාව මැදට එකතු වුනා.

"මගේ‍ පෙම්වතියත් එයින් තුවාල වුනාලු, ඒත් දැන් එයා සුවෙන්, ඒක මට සතුටක්. ඒත් මට එයාව තව කොයිතරම් කාළයක් මතක තියේද, හඳුනගන්න පුළුවන් වේද කියල බය තමයි තියෙන්නේ" ඔහුගේ ඇසේ කඳුලක සේයාවක් දැක්ක.

"දැනටමත් මාව වෙන කවුරු හරි කියල හදුනගන්න අවස්ථා බෝමයි. මෙයාගේ වෛද්‍ය කණ්ඩායම නම් කියන්නේ, අමතක වීම සීග්‍රවන වේගය අනුව, හුඟ කළක් මතකය රඳවා ගන්න අපහසුවේවි කියලා" අත තිබුණූ ටිෂු එකෙන් ඇස් අග පිහිදාන ගමන් අම්ම කියනවා.

හමුවීම සාර්ථකව නිමා වුනා. අවශයතා සියල්ල සපුරා ඇති නිසා ඔහු අපේ වැඩසටහන තුලට ඇතුළු කරගත්තා.

"ඔයා අපත් එක්ක එකතු වෙන්න හිතුවේ ඇයි?" සේවාලාභියාගේ අවශ්‍යතාවය, කැමැත්ත සහ අවබෝධය ගැන කරන විමසීම වෙනුවෙන් අවසන් ප්‍රශ්නය මා ඇහැව්වා.

"මගේ සෞඛ්‍යය කණ්ඩායම තමයි මේ වැඩසටහනට මාව යොමු කළේ. මම දන්නේ නෑ එයාලගේ අරමුණූ මොනවද කියල. මට නම්, මගේ මතකයේ තියෙන මේ සුන්දර මතකයන් ටික තව ටික කාළයක් වත් රඳවා ගන්න පුළුවන් නම්, වැඩියෙන්ම මට මගේ පවුලේ අය, ම‍ගේ ආදරවන්තිය, ඇගේ සිනහව, ඒ උණුසුම මතකයේ තව කාළයක් තියා ගන්න පුළුවන් නම් ඒ ඇති. මං දන්නවා ම‍ගේ ජීවිත ගමන හුඟක් දුර නෑ. ඒත් මට ජීවිතේ කියන්නේ ඒ මතක, ඒ ටික පරිස්සම් කරගන්න උදව් දෙන්න ..." ඔහු කතාව නැවැත්වුවා. එතෙක් හිත තද කරගෙන හිටි , මේ තරුණූ කොළු පැටියා‍‍ගේ කම්මුල් දිගේ කඳුළු වැලක් ගලා ආවා.

"ඔව්, ----- එන්න අපිත් එක්ක මේ ක්‍රියාකාරකම් වල යෙදෙමු, උත්සාහ කරමු ඒ මතකයන් තවත් කාළයක් රඳවා ගන්නට." මගේ අත තදින් අල්ලා හිටි ඔහුගේ හැඟීමට ඉඩ දෙමින් කෙටි උත්තරයක් දුන්නා.

මේ සියල්ල ඉදිරියේ හිත් ශක්තිමත් කරගෙන හිටි අම්මාත්, දරුවාත් හමුවීම නිමා කරන ආයතනයෙන් නික්ම යත්දි මාද ඔවුන් එක්ක එළියට ආවේ දීප්තිමත් හිරු එළියේ සුවය විඳින්නත් එක්ක වුනත් අම්මාගේ අත අල්ලාගෙන, තරමක අසමබර පා තැබීමකින් යන යන මේ උස මහත කොළු පැටියාගේ චර්යාව තවත් දකින්නට කැමැත්තක් තිබුණා.

"මට ලබන සතියෙම එන්න පුළුවන්නේද? " මා පසුපසින් එනබව දුටු නැවතී , විමසීමක් කළා.

"ඔව්, පුතා " මට කියවුනා.

"ඔයාට තවත් හරියටම දවස් පහකින් අපිත් එක්ක එකතු වෙන්න එන්න පුළුවන්." හිතේ බරටම වෘත්තීය සීමාවන් තරමක් බිදුන බව වැටහුනේ මොහොතකට පසුව.

අම්මාගේ අතින් මිදුනු ඔහු මා වෙතට ආවා,

"මට, මාව පරිස්සම් කරල දෙන්න" තදින් මා වැළඳගත් මේ තරුණ දරුවා මගෙන් බරසාර ඉල්ලීමක් කළේ, හිත තවත් හිරි වට්ටමින්.

හිමේ සීතල වගේම හිරු‍‍ගේ උණුසුමත් මොහොතකට විඳි මා, නැවතත් වැඩසහන් පරිශ්‍රයට ආවේ , මගේ දරුවන්ගේ වයස කිට්ටුව වයස් සීමාවක සිටි මේ දරුවා කියූ වැකි දෙකක් හිත තුල ‍දෝංකාර දෙත්දි.

"ජීවිතේ කියන්නේ ඒ මතක"

"මට, මාව පරිස්සම් කරල දෙන්න"

48. ඩිමෙන්ෂියා පමා කරන ව්‍යායාම

මේ අපේ මිත්‍රයෙක් යොමු කළ ගැටළු දෙකක්. අද ලිපිය ඒ ඔස්සේයි. 

1. Are there any specific exercises specifically aimed at improving memory capacity?
2. Are there any specific exercises to improve memory capacity?

හරි, දැන් මේ ප්‍රශ්න දෙකටම එකතු කරල ටිකක් දිග පිළිතුරක් දෙන්නම්. මුලින්ම කියන්න ඕන, මම වෛද්‍යවරයෙක් හෝ ඩිමෙන්ෂියාව පිළිබඳ පර්යේෂණ කරන්නෙක් නොවෙයි. මගේ ලොකු කෙළී නම් ඩිමෙන්ෂියාවට අදාල පර්යේෂණ හත අටක් මේ වෙත්දි පළ කරලා, ඩිමෙන්ෂීයාව පිළිබඳ පර්ය්ෂණ කරන ජාත්‍යන්තර ආයතන කිහිපයක් සමඟම එකතු වෙලා තිබුණත්, මම කරන්නේ ඩිමෙන්ෂියාව සමඟ ජීවත්වන අප වගේම තවත් වටිනා මිනිසුන් කණ්ඩායමක් වෙත විශ්‍රාන්තික චිකිත්සීය සේවා ලබා දීමක්. මේ ලිපි තුල අන්තර්ගත වන කරුණූ තුල අත්දැකීම් ලෙස එකතු වෙන කොටස් ඇත්නම්, ඒ මගේ වෘත්තීය පරිසරය තුල ඩිමෙන්ෂීයාව සමඟ ජීවත්වන්නන් සමඟ මුහුණට මුහුණලා ලැබෙන අත්දැකීම් තමයි එකතු වන්නේ. මේ ලිපිය තුලත් එසේමයි. පර්යේෂණාත්මකව හදුනාගත් කරුණූ, ප්‍රායෝගික පරිසරය තුල භාවිත වන සහ ඒ තුල ලැබෙන පල අපල ගැනත් ලියන්නටයි මගේ උත්සාහය.

දැන් ප්‍රශ්නේට අදාල කතාවට.

ඔව්, පොදුවේ ව්‍යායාම කියල අප කතා කරන ආකෘතිය තුල ප්‍රධාන ව්‍යායාම ක්‍රම දෙකක්, මොළයේ සෞඛ්‍යයට සෘජුව වගකියනවා.ඒ Physical exercises, කායික ව්‍යායාම සහ Cognitive exercise බුද්ධිමය ව්‍යායාම. කෙසේ වෙතත්, මේ දෙකම එකතුවන උදාහරණයක් සමඟ ඔබේ ගැටළුවට පිළිතුර දෙන්නම්.

ඩිමෙන්ෂියාව සහ මතකය ආශ්‍රිත ගැටළු පාලනය කරගැනීමට, අපහසුතාවයන් අවම කරගැනීම මෙන්ම, සමහර අවස්ථා වලදි බි‍දෙන මතකයන් රඳවා ගැනීමේ හැකියාව ශක්තිමත් කිරීම සඳහාත් "සුවිශේෂී ව්‍යායාම ආකෘති" තිබෙනවා. ඒ අතර ඉහළින්ම තිබෙන ව්‍යායාම ආකෘතිය නම් කරන්නේ, Simultaneous Cognitive and Exercise Training (SCET) කියලා. මෙයම, තරමක් ව්‍යවහාරික විදියට Dual-Task Activities/Exercises ලෙසත් හදුන්වනවා. කෙටියෙන්ම කිව්වොත්, මෙතැනදි වෙන්නේ සංජානනීය ක්‍රියාකාරකමක්, එනම් බුද්ධිය මතකය ආශ්‍රිත ක්‍රියාකාරකමක් සහ ශාරිරික ක්‍රියාකාරකමක් එකවර, දැනුවත්ව සිදු කිරීමයි. උදාහරණයක් විදියට, WWT දිගු නමින් කිව්වොත් Walking while talking මතකය දුර්වල වීම, ඩි‍මෙන්ෂියා ලක්ෂණ මතුවීම සීමා කරගැනීම හෝ පමා කරගැනීම සඳහා සාර්ථකව කරන්නට පුළුවන් "ව්‍යායාම ආකෘතියක්". Dual-Task Activities ගැන වෙනම ලිපියක් ඇති.

දැන්, අපි අර මුලින් කී WWT ව්‍යායාම ආකෘතියක් ලෙස කරන හැටි බලමු. මේ ඔස්සේ ඔබට DTA එකක්, (Duel-Task Activity) ඔබේ පරිසරයට, මෙම අවශ්‍යතාවය ඇති පුද්ගලයාගේ තත්ත්වය අනුව සැලසුම් කරගන්නට හැකිවේවි කියල හිතනවා. කෙසේ වෙතත්, මෙම ව්‍යායාම ආකෘතියට එකතුවන එහෙම නැත්නම් මේ ඔස්සේ ව්‍යායාම කරන්නට එකතුවන අයගේ සෞඛ්‍යය තත්ත්වය ගැන නිවැරදි අවබෝධයක් නැත්නම් හෝ යම් සෞඛ්‍යය ගැටළු සමඟ ජීවත්වනවා නම්, "ගැලපෙන ආකෘතිය සැලසුම් කිරීමට පෙර" , සෞඛ්‍යය වෘත්තිකයෙක් හමුවී උපදෙස්, විමසීම් කරගැනීම විය හැකි අවදානම් හෝ අපහසුතා වලක්වාවි. නැවතත්, මේ ලබා දෙන උපදෙස් "දැනුවත් වීමට" මිස , ප්‍රතිකාරයක් ලෙස නොවන බව වටහා ගන්නා මෙන් කාරුණිකව ඉල්ලා සිටිනවා.

මුලින්ම WWT ව්‍යායාම ආකෘතිය සඳහා වඩාත් සාර්ථක වීමට නම් ඒ සඳහා අවම වශයෙන් දෙදෙනෙකු අවශ්‍ය වෙනවා. (අද දවසේ තාක්ෂණය සමඟ තනිව පුළුවන් වුනත්, වඩාත් රසවත් සහ නැවත එම ක්‍රියාකාරකමේ යෙදෙන්නට පෙළඹවීමක් දෙදෙනෙක් මේ තුල එකතු වීම තුල සිදුවන බව ප්‍රායෝගිකව දකිනවා)

අපේ උදාහරණය විදියට මෙහෙම හිතමු, ඔබ WWT කරන්න හදන්නේ, ඔබේ ඥාතියා සමඟ. එම පුද්ගලයා මේ වෙත්දි "මතකය දුර්වල වීම" පිළිබඳ අවදානමක හෝ එම තත්ත්වය පිළිබඳ ලක්ෂණ මතු කරමින් ඉන්නවා. මෙතැනින් එහාට ඔබ සහ ඥාතියා කියල දෙන්නව හදුන්වන්නම්.

ඔබේ වගකීම , මුලින්ම තේරුම් ගන්නට ඕන මේ WWT ව්‍යායාම ආකෘතිය තුල වැඩි වාසියක් ලැබෙන්නට නම්, ඥාතියා මේ අවස්ථාවෙදි "තමන් කරනදේ තේරුම් ගන්නට පුළුවන් මට්ටෙම්" ඉන්නට ඕන. හේතුව, මෙම ක්‍රියාකාරකම ඔස්සේ වැඩි සාර්ථක ප්‍රතිපල ලබා ගන්නට නම් අවශ්‍යතා හතරක් ඉටු සම්පුර්ණ වෙන්නට ඕන නිසා. ඒ තමයි, ක්‍රියාකාරකම තුල

1) අභියෝගයක් දෙන, බුද්ධිය/මතකය/ස්මරණය පිළිබඳ සංජානනමය සෞඛයය ක්‍රියාකාරකමක් (Cognitive health component with a challenge.)

2) ව්‍යායාමය හෝ ශාරීරික වෙහෙසවීමක් වන ක්‍රියාකාරකමක් (Physical component) අනර්ගත විය යුතු අතරේම,

3) ඉහත ක්‍රියාකාරකම් දෙකම, එම පුද්ගලයාගේ "දැනුවත්බව මත" intentionally,

4) ඉහත ක්‍රියාකාරකම් දෙකම, එකම කාළ සීමාවත් තුල එකවර simultaneously සිදුවන්නට අවශ්‍ය වෙනවා.

දැන්, මුලින්ම ඔබේ ඥාතියා පිළිබඳව ‍පෙර තක්සේරුවක් කරන්නට වෙනවා. ඒ තුල ,එම පුද්ගලයාගේ ශාරීරික හැකියාවේ මට්ටම, උදාහරණ විදියට ඥාතියාගේ ඇවිදීමේ හැකියාව, ඇවිදින විට සමබරතාවය පවත්වාගැනීමේ හැකියාව, පාද නිවැරදිව තබනවාද, නැත්නම් පාද අදිමින් යනවාද, කොයිතරම් දුරක් ඇවිදින්නට පුළුවන් වගේ සාධක ගැන පෙර අවබෝධයක් ඔබ ලබා ගන්නට ඕන.

ඊළඟට, ඥාතියාගේ සංජානනමය, බුද්ධිමය හැකියාවේ මට්ටම් ගැන, උදාහරණ ලෙස සන්නිවේදනය කිරීමේ හැකියාව, කතාබහ තුල ක්ෂණික ආවේගයන්ට පත්වනවාද, වෙහෙස වෙනවාද? අවධානය කොයිතරම් දුරකට රඳවා ගන්න පුළුවන්ද, අවධානය රඳවා ගැනීමට "උත්සාහ කිරීම" තුල පීඩාවට පත්වනවාද ඒ වගේම මේ විදියට "වැඩ දෙකක් එකවර" කරන්නට තිබෙන හැකියාව වගේ තොරතුරු කිහිපයක් මූලිකව දැන සිටීම, වඩාත් ඵලදායී ව්‍යායාමයක් ලබා ගැනීමට සහ විය හැකි අපහසුතා, අවදානම් වලක්වා ගන්නටත් උදව් වෙනවා.

ඊළඟ වැදගත්ම දේතමයි ආරක්ෂාව. මොකද මෙතැනදි ඔබ දෙදෙනාම කතා කරමින් මේ ගමන යන නිසා, විය හැකි අවදානම් අවස්ථාවන්ට , ආරක්ෂාකාරී සූදානමක් තිබෙන්නට ඕන. ඒ සඳහා හැරමිටිය හරි වෙනත් ඇවිදීමට ආරක්ෂාව දෙන උපකරණයක් , උදාහරණයක් වෝකර් එකක් පාවිච්චි කරනවාද, සමබරතාවය පිළිබඳ සැකයක් ඇත්නම් gait belt එකක් භාවිත කළ යුතුද යන්න දැනුවත්වීම සහ ඒ සඳහා සැලසුම තිබෙන්නට ඕන. (මේ කියන සමහර උපකරණ තිබෙනවා නම් ඒවා නිවැරදිව භාවිත කරන ආකාරයක් වෘත්තිකයෙක් ඔස්සේ දැනුවත් වෙන්න)

ඔන්න දැන් අපේ පළමු පියවර නිමයි, ඊළඟට තියෙන්නේ ඇවිදින වැඩේ, එතැනදි මුලින්ම ඉලක්ක කිහිපයක් සූදානම් කරගන්නට ඕන. ඒ තුල අද ඇවිදීම තුල ඉලක්කය දුරද, වේගයද, එහෙම නැත්නම් සමබරතාවය වෙනුවෙන්ද කියන එක වගේම, කතාබහ ගෙනියන්නේ සාමාන්‍ය "එදිනෙදා කතාබහක්" විදියටද, නැත්නම් සිදුවීමක් විස්තර කරන කතන්දරයක් වගේ දෙයක්ද, එහෙමත් නැතිනම් පොඩි ප්‍රශ්න උත්තර විමසන තරඟයක් වගේ දෙයක්ද කියන ඥාතියාගේ අවධානය, මතකය, බුද්ධිය සක්‍රිය කිරීමට අදාල සැලසුමත් ඔබ සතු වෙන්නට ඕන. ආ..අමතක වුනා, වැදගත්ම දේ මේ ගමන "රසවත් නැවත කරන්නට හිතෙන ආකාරයට" සිදුකිරීම වැදගත්, මොකද නැත්නම් පළමු WWT එකෙන්ම නැවතීමේ තිතක් තියාවි "ව්‍යායාම" වලට.

ඔන්න දැන් තමයි ඇවිදිල්ල පටන් ගන්නේ. හොඳම දේ මේ සඳහා දැඩි උණූසුම හෝ දැඩි අවුව නැති සුව පහසු වෙලාවක් තෝරාගත්තා නම් වඩාත් සුබදායකයි. ඒ වගේම, වේගවත් ලෙස වාහන ධාවනය වන මාර්ගයක් අසලට වඩා, ටිකක් නිවීහැනහිල්‍ලේ ඇවිදිය හැකි , වැඩිය උස් බිම් හෝ පල්ලම් නැති පැහැදිලිව පෙනෙන වටවංගු අඩු පාරක් නම් පහසුව වැඩියි. ආ මතක ඇතිව වතුර බෝතලයකුත් අරගෙන යන්න.

දැන්, යන දුර හෝ වේගය ගැන ඉලක්කයක් ඇතිව, ඒ ගැන මැනීමක් කර හැකි පහසුකම් ඇත්නම් එයද උදව් කරගෙන, ඔබ සහ ඥාතියා ඇවිදීම පටන් ගන්න. ‍මේ ක්‍රියාකාරකමේ වාසි ගැන පැහැදිලි කර අවබෝධයක් ලබා දුන්නොත් එය හුඟක් වටිනවා.

දැන්, ඇවිදින අතරේ මුල් පියවර කිහිපය ගත කර, කායිකව යම් උණුසුම් වීමක් වුනාට පස්සේ, ( Warm up) ඔබ සැලසුම් කර විදියට කතාබහ එකතු කරන්න, ඒක දවසේ කතාබහක් ලෙස ආරම්භයේදි පටන් ගන්න පුළුවන්, ඉන් පසුව එය ප්‍රශ්න උත්තර හොයන සෙල්ලමක්, එහෙම නැත්නම් ගණිත ගැටළුවක් විසඳීමක්, පැරණි මතකය ඇවිස්සීමක් වගේ ක්‍රියාකාරකම් අවස්ථාව සහ කැමැත්ත අනුව එකතු කරන්න. මේ කතාබහ තුල ඔබත් සක්‍රියව එකතු වන්නට අවශ්‍යම වෙනවා, නමුත් වැඩි බරක් , ඒ කිව්වේ "හිතීමේ සහ කතාව තුල කරුණූ එකතු කිරීමේ" වැඩි වගකීමක් ඥාතියාට පැවරෙන්නට ඕන ලොකු බරක් නොදැනෙන්නට.

මේක කළබලේට කරල , සූරන ලොතරැයිය වගේ ප්‍රතිපල බලාපොරොත්තු වන ව්‍යායාමක් නොවෙයි,ඒ නිසා, හිමින් සැරේ වැඩේ පටන් අරගෙන, ක්‍රමයෙන් මේ ඉලක්ක සංකීර්ණ හෝ / සහ ප්‍රබලත්වය වැඩි කරමින්, "සීමාවෙන් පිට නොයා" ව්‍යායාමය නැවත නැවත කරන්නට ‍උනන්දු කරන්නට වෙනවා. එය දවසකට වතාවක්ද, සතියකට දෙවතාවක්ද ඔබ දෙදෙනා තීරණය කරගන්නට පුළුවන්.

මේ ටික දුරක් ඇවිදිමින්, warm up කර පටන් ගත්තා වගේම, මේ WWT කතාබහෙන් පස්සේ, උණූසුම් කිරීමේ කාළයට සමාන කාළයක් ඇඟ නිදහස් වෙන්නට (cool-down) ඉඩ දෙන්න. ඒ සඳහා හෙමින් ඇවිදීම හෝ, වාඩි වෙලා හොඳ ගැඹුරු ශ්වසන කිහිපයක් කර ගතට නිදහසක් ගන්නට දීම වැදගත්.

ඔන්න ඔහොම තමයි Duel-Task Exercise තුල WWT කියන , මොළයට සෘජු බලපෑමක් කළ හැකි ව්‍යායාම ආකෘතිය කරන්නේ. මෙය චිකිත්සීයව කරත්දි තවත් පියවර කිහිපයක් එකතු වෙනවා, නමුත් ‍මේ සඳහන් කළ පියවර ඕනෑම අයෙකුට කරන්නට පුළුවන් කියල මට හිතෙනවා.

මීට අමතරව, දිනකට පැය බාගයක් විතර වේගයෙන් ඇවිදීම, බයිසිකල් පැදීම, පිහිණීම වගේ Cardio එහෙම නැත්නම් ඇරොබික් ව්‍යායාම සතියකට අවස්ථා දෙක තුනක්වත් කරන්නට පුළුවන් නම් (සතියකට විනාඩි 150ක් විතර පුළුවන් නම් වඩා වාසිය) එය මොළයේ ක්‍රියාකාරීත්වයට උපකාරයක් වෙනවා. ඒ වගේම කළ හැකි වය‍සේ අයෙකු නම් , ව්‍යායාම පිළිබඳ වෘත්තික උපදෙස් මත කරන High-Intensity Interval Training (HIIT) ව්‍යායාම, ඒ කියන්නේ, කෙටි කාළ සීමාවක්, තත්පර 30ක් විතර වේගවක්ව දිවීමක් සහ ඊළඟ විනාඩිය විතර සාමාන්‍ය ‍වේගයෙන් දිවීමක් ලෙස විනාඩි දහයක් විස්සක් විතර මාරුවෙන් මාරුවට කරන්නට පුළුවන් නම් මෙම ආකෘතිය මොළයේ සහ බුද්ධිමය ක්‍රියාකාරීත්වයේ සරු පැවැත්මට වාසිදායක බව හදුනාගෙන තිබෙනවා, සහ සායනික පරිසරය තුල එහි වාසි දකිනවා.

ඒ වගේම නැටුම්, මොළයට සහ මතකයේ ආශ්‍රිත සෞඛ්‍යයටත් කායික සෞඛ්‍යයටත් දෙකටම වාසි දෙනවා.ඒ, මේ තුලත් Duel-Task ක්‍රියාකාරීත්වයක් ඇති නිසා. මෙතැනදි, උඩරට , පහත රට නර්තන ශෛලිය බවක් අවශ්‍ය නැහැ, හොඳ රිද්මයකට , සැලසුම් ගත නැටුම් රටාවකට නටන්නට පුළුවන් නම් එයයි වැදගත්. මේ තුල අප වඩාත් ප්‍රචලිතව භාවිතයට ගන්නේ Zumba, salsa නැටුම් රටාවන්. ඒ එහි පියවරයන්ගේ ඇති අඩු සංකීර්ණ බව සහ රිද්මය තුල ඇති ශක්තිමත්බව අපේ සේවාදායකයින්ට සුවපහසු ව්‍යායාමක් ලබා දෙන ‍නිසා.

මීට අමතරව Yoga and Tai Chi වගේ රිද්මයානු කූල ආකෘති සහිත ක්‍රියාකාරකම් වගේම, කඳු නැගීම, නිසි උපදෙස් මත සිදු කරන Strength or resistance training ඔස්සේත් මොළයට සහ මතකයට වාසි ලැබෙනවා.

මේ කියාගෙන ගියේ "කායික ව්‍යායාම" වගේ පැත්තට බර දේවල් නේ. ලිපිය නිමා කරන්නට පෙර මොළයට ව්‍යායාම කළ හැකි ක්‍රම ලෙස උදාහරණයක කිහිපයක් දෙන්නට හිතුණා.ඒ සඳහා චිත්‍ර ඇඳීම, පෙර ඇඳපු චිත්‍ර වර්ණ යොදා පාට කිරීම, සාමාන්‍ය දැනුම ප්‍රශ්න වලට උත්තර සෙවීම, වචන ගැලපීම වගේ සෙල්ලම්, අළුත් භාෂාවක් එහෙම නැත්නම් අළුත් විෂයක් ගැන ‍ඉගෙනීම, ලිවීම, කතන්දර මවා කීම, එහෙම නැත්නම් "කතන්දර හැදීම" ( නෑ නෑ ඔය ග‍මේ කියන කතන්තර හැදීම නොවෙයි) වගේම, හොඳ නින්දක් ලබා ගන්නට අවස්ථාව දීමත්, හුදකළා නොවී සමාජය සමඟ එක්ව කටයුතු කරන්නට, හිතමිතුරන් සමඟ එකතුවන්නට අවස්ථාව ලබා දීමත් මොළය සහ මතකය වෙනුවෙන් කළ හැකි හොඳ ව්‍යායාම බව කියන්නටම ඕන.

එහෙම නම්, අහපු ප්‍රශ්න දෙකට යම් තරමක සාධාරණයක් වන උත්තරයක් ලැබුණා කියල හිතනවා.

47. හැඩකාර ජීවිතය ගැස්සු Stroke

("නොබැඳුනු මනසක විත්ති" විශේෂාංගය , තුලින් මම උත්සාහ කරනවා ම‍ගේ වෘත්තීය පරිසරය තුල දිනපතා මා අත්විඳින, සමහර විට ඔබ බොහෝ දෙනෙක් නොදකින, නොවිඳින වෙනස් සිදුවීම් මාලාවක් ඔබත් එක්ක බෙදා ගන්නට. ඒ තුලින් ඩිමෙන්ෂියාව සහ ආශ්‍රිත තත්ත්වය සමඟ ජීවන මගේ සේවාලාභීන්ගේ ඇත්ත අත්දැකීම්, ‍ඔබේ කරමින් ,මෙම තත්ත්වය ගැන යම් දැනුමක්, තොරතුරක් ලබා දෙන්නයි උත්සාහය.)

"ෆිල් මහත්මයා, මේ තමයි අපේ Release of liability ‍ලියවිල්ල, මේ තුල තියෙන්නේ ..." හැමදාම වගේ ලියකිවිලි අත්සන් ගැනීමට පෙර කරන දිගු පැහැදිලි කිරීම කරන්නට අදත් සූදානම් වුනා.

"ඕන නෑ මයික්, මං දන්නවා ඕකේ තියෙන්නේ මොනවද කියලා, අවුරුදු තිස් හතක් මම කළේ ඔබ ලියකියවිලි හදන එක තමා, මේ පළාතේ ව්‍යාපාර වලින් , සංවිධාන වලින් සියයට හැටකට වඩා නීතිමය ලියිකියවිලි හැදුනේ මගේ අතින්, එහෙම නැත්නම් මගේ ආයතනයෙන්, ඒ කියන්නේ මම ඒවා නැවත විමසීම් කළ ඒවා.මං දන්නවා ඕකේ කියන්නේ ...." ඔහු, මගේ අතේ තිබෙන ලියවිල්ලේ ඇති කරුණූ එකක් නෑර හැම දෙයක් බලාගෙන කියවනවා වගේ කිව්වා.

"දෙන්න, මං අත්සන් කරන්නම්, මම දන්නවා අපේ හෙල්ත් සර්විස් එක ගැන" ඔහුට පාලනය කරගත නොහැකි ලෙස ගැස්සීමකට (tremors) ලක්වන අතින් හිමින් සීරුවේ ඔහුගේ අත්සන තැබුවා.

"ඔබේ අත්සනේ හරිම අපූරු හැඩයක්නේ තිබෙන්නේ" අත්සනේ තිබුණු "වෙනස්ම ආකෘතිය" නිසා මට කියවුනා.

"ඔව් පුතා, මං හරි ආසයි හැමදේකම ලස්සන , කළාත්මක හැඩයක් දකින්න. මගේ අත්සන පවා හදාගත්තේ ඒ විදියට. දැන් මේ ගැස්මත් එක්ක ඒක හරියටම කරගන්න බෑ, ඉන්න මං පෙන්වන්න මගේ අත්අකුරු සහ අත්සන තිබෙන සහතික පොතක්. අත්සන් තැබූ නීතිමය ලියවිල්ල මගේ අත මත තැබූ ෆිල් මහත්තයා, අමාරුවෙන් නැගිට්ටේ එයා කැමති යමක් මට පෙන්වන්න. විශේෂයෙන්ම මේ හමුවීම් වලට සේවාලාභීන්ගේ නිවෙස් වලට ගියාම, අප සැලසුම් කරන ආකෘතියට වඩා ටිකක් එහා ‍මෙහා යන අවස්ථා තිබෙන නිසා , ඔහුගේ කැමැත්ත වෙනුවෙන් අවස්ථාව දුන්නේ, අත්සන් තැබූ අනෙක් ලියකියවිලි නැවත මගේ ගොනුව තුල පෙළගස්වා ගන්න ගමන්.

අමාරුවෙන් නැගිට ගත්ත ඔහු, පා අද්දවමින් (shuffling gait) අමාරුවෙන් ගියා, වටිනාකමක් පෙනෙන ස්වභාවික දැවයෙන් නිර්මාණය කළ ඔහුගේ පොත් රාක්කය හෝ ලිපි ගොනු රාක්කය වෙත. ලිපි ගොනු කීපයක් අතට ගත් ෆිල් මහත්තයා නැවතත් මා වෙතට එන්නේ පෙර සේම පා අද්දවමින්, තරමක අවදානම් සහිත ගමන් රටාවකින්.

"මේ...මම අන්තිමට පළ කළ , අන්තිම කැමැති පත්‍ර පිළීබඳ සාමාන්‍ය ප්‍රජාව දැනුවත් කරන පොතේ මැනුස්ක්‍රිප්ට් එක. අතින්මයි ලිව්වේ, මොකද ඒක මගේ කළාමය හැකියාවක් කියල මා විශ්වාස කළේ" ෆිල් මහත්තයා "අත් අකුරු යැයි විශ්වාස කළ නොහැකි තරමේ හැඩකාර අකුරු" වලින් කළ පොතක් මා අත තැබුවා.

"මේ ඔබේ අකුරු... මං හිතුවේ පරිගණක‍ උදව්වෙන් කළ සටහන් කියලා." මට කියවුනා.

"නෑ, මගේ අකුරු. තාම මං ලියන්නේ උල්පත් පෑනෙන්, ඒ උල්පත් පෑනෙන් ‍අකුරු හැඩ කරලා ලියත්දි , ම‍ගේ හිත හෑල්ලු වුනා. ඒත්..."

"ඒත්..."

"හ්ම්, පහුගිය සරත් සෘතුවේ මට ඇතිවුනු stroke එකෙන් පස්සේ මගේ ඒ හැම හැකියාවක්ම නැතිව ගියා මයික්"

ඔහුගේ සෞඛ්‍යය තොරතුරු අනුව, පහුගිය ගිම්හානයේ ඔහුගේ ම‍ොළයේ ඇතිවුනු රැධිර ගමනාගමනයේ ප්‍රබල අවහිර වීමක් නිසා (Stroke) සෞඛ්‍යය ගැටළු කිහිපයක් ආරම්භ වී තිබුණා. ඒ අතර, Vascular Parkinsonism සහ MCI (Mild cognitive impairment) ප්‍රධානව සඳහන්ව තිබුණූ අතර, මේ වෙත්දි එය ඩිමෙන්ෂියා (Vascular dementia (VaD)) තත්ත්වයට හැරෙන බවට සැක කර තිබුණා.

"එතෙක් මම හරිම සෞඛ්‍යයානුකූලව හිටියේ, හැමදාම උදේ ව්‍යායාම කළා, හැබැයි දවසෙම වගේ වාඩි වෙලා තමයි ඉන්න වුනේ, අනෙක කෑම බීම අතින් නම් විශේෂ පරිස්සමක් වෙන්න වුනේ නෑ, වුනේ නෑ නොවෙයි, මේ ක්ෂේත්‍රයේදී හරිම අමාරුයි ඒ පරිස්සම නම් දන්නවනේ..." වරින්වර මතුවන , නවතාගත නොහැකි වියලි කැස්සක් අතරේ ඔහු උනන්දුවෙන් කියාගෙන ගියා.

සැලසුම් කළ කාළයට වඩා පැයක විතර අමතර කාළයක් ගත කරලා ෆිල් මහත්තයට අදාල පැහැදිලි කිරීම් කරලා, අවශ්‍ය ලියකියවිලි අත්සන් කරවගෙන ඔහුගේ නිවසෙන් එළියට එන්නට ආවේ , ඉක්මණින් මගේ සේවායතනයට පැමිණීම අවශ්‍ය වූ නිසා.

ෆිල් මහත්තයාට විවේකයක් අවශ්‍ය නිසා ඔහු සාලයේ විවේක ගන්නා අතරේ නිවසෙන් එළියට එන අදහසින් දොර අසලට ආවත් , එතැන මා අපේක්ෂාවෙන් හිටියේ ෆිල් මහත්තයගේ නෝනා.

"අනේ අපට පුළුවන් නම් මේ උදව්ව කරල දෙන්න, අඩුම තරමේ එක දවසක්වත් මහත්තයා ගෙයින් එළියට ගිහින්, යාළුවො ටිකක් මුණගැහිලි සතුටුවෙන්න ලැබෙනව නම් කොයිතරම් දෙයක්ද? දැන් මේ අපහසුතා නිසා , එයා හරිම අකමැතියි ගෙයින් එළියට යන්න, යාළුවො මුණගැහෙන්න, ඒත් මට ඇහුණ එයා , ඔයාලගේ වැඩසටහනට නම් එන්න කැමැත්තක් තියෙනවා වගේ."

"ඔව්, ෆිල් නෝනා, ඔහු එකඟ වුනා අපේ වැඩසටහනට එකතු වෙලා උත්සාහ කර බලන්නට, එයම ජයග්‍රහණයක් නොවැ" මගේ සීමාව තුල පැහැදිලි කිරීම කළා.

"අනේ ලොකු දෙයක්, ඊට පස්සේ පුළුවන් නම් අපට උදව් කරන්න මෙයාට ගැලපෙන ෆැසිලිටි එකක් හොයා ගන්නත්, මොකද මට බෑ මෙයාට මේ විදියට සාත්තු කරන්න, මාත් වයසයි නේ, අනෙක අපට තියෙන ප්‍රශ්න එක්ක මට හදිසියට දුවල පැනල ඒවට යෙදවෙන්න බෑ මෙයත් එක්ක. "

"ස්තුතියි ඔබේ අදහසුත් එකතු කළාට, බලමු අපට මොනවද කරන්න පුළුවන් කියලා. " අවස්ථාවේ හැටියට දෙන්න පුළුවන් උත්තරය දුන්න මා නිවසින් එළියට ආව...

"බලන්න, මොන වයසක්ද එයාට, අපි කොයිතරම් දේවල් මේ අවුරුද්දේ කරන්න හිතං හිටියාද ? ‍මේ එක ස්ට්‍රෝක් එකක් අපේ ජීවිත සියල්ල වෙනස් කළ හැටි..." ෆිල් නෝනා මට සමුදෙන ගමන් කී වචන කිහිපය මගේ හිත අතුලේ ගැඹුරටම දැනුනා.

------------

ඔහුට අදාලව දැනට තිබෙන රෝග විනිශ්චයන් වුනේ,

Stroke | CVA | Cerebrovascular Accident

Vascular Parkinsonism

MCI (Mild cognitive impairment)

Hyperlipidemia

සහ තවත් සුළු තත්ත්වයන් කිහිපයක්

මාස කිහිපයක් තුල ඔහු තුල සිදුවූ වෙනස්කම් වුනේ,

ඇවිදීම, ලිවීම, කථනය, Fine motor skills වල මතුවූ දැඩි වෙනස්කම්, සහ අපහසුතා

සමතුලිතතාවය බිඳවැටීම් ඇතිවීම.

අවශ්‍ය අවස්ථාවේ ගැලපෙන වචන මතකයට නොඒම සහ කතාබහ වෙනදා මෙන් කරග්නනට නොහැකි වීම.

ගණනය කිරීම්, තීරණ ගැනීම් කටයුතු වලදී, දැඩිව ආතතියට පත්වීම.

මතකයේ ගැටළු වැඩිවන රටාව

සහ තවත් අපහසුතා කිහිපයක්.

ඔහු අපේ වැඩසටහන් තුල අවශ්‍ය චිකිත්සීය සේවාවන් ලබා ගැනීම ආරම්භ කළා. පළමු ක්‍රියාවලිය තුල වන කණ්ඩායම් චිකිත්සාවන් තුල කැමැත්තෙන් සම්බන්ධවූ බව දැකගන්නට පුළුවන් වුනා. ඒ තුල ඔහු සතුටට පත්වූ බව සහ නැවත එන්නට දැඩි කැමැත්තක් සහිතව දවස නිමාවේ අපෙන් සමුගත් බව නොකියාම බැරි වෙනවා.

එහෙම නම් #නොබැඳුනු_මනසක_විත්ති කතාව අවසානයි. මගේ සේවාලාභියාගේ නම , බිරිඳගේ නම සහ වෘත්තීයට අදාලව ඔහු හදුනාගත හැකි තොරතුරු වෙනස් කළේ, ඔහුගේ තොරතුරු වල පෞද්ගලිකත්වය රැකීමට මට ඇති වෘත්තීය වගකීම නිසාවෙන්. නමුත් සිදුවීම, සහ රෝග විනිශ්චයන් සහ ලක්ෂණ එසේමයි.

මෙම රෝග විනිශ්චයන් සහ ලක්ෂණ හඳුන්වාදීම තුල , මෙය කියවන ඔබට "තනිව රෝග විනිශ්චය කිරීමට" උනන්දු නොකරන අතර, එම තොරතුරු දැනුවත් වීමට පමණක් බව නිමාවට පෙර මතක් කරනවා.

46. ඇත්ත වගේ බොරු මතකය

 මේ කියවන කෙනෙකුට සමහර විට මතක ඇති, 2004 සුනාමිය. දැන් මේ කියන්න හදන්නේ, ඒ සුනාමිය ගැන හෝ ඒ තුල මගේ අත්දැකීම නොවෙයි.

ඒ සුනාමිය දවස් වල බ්‍රිතාන්‍යයේ සිට පැමිණි සෞඛ්‍යය වෘත්තිකයන් කණ්ඩායමක් ලංකාවේ සංචාරය කරමින් හිටියා. ඒ අතරතුර තමයි සුනාමිය ඇවිත් විනාශයක් ඇති කරන්නේ. මේ බිහිසුනු අත්දැකීමට මුහුණදෙන මේ බ්‍රිතාන්‍ය ජාතික සෞඛ්‍යය වෘත්තික කණ්ඩායමේ එක් අයෙක් , තම ජීවිතය අවදානමෙන් බේරා ගැනීමත් සමඟ , ඒ වෙත්දි අවදානමට පත්ව සිටි අයට උපකාර කිරීම වෙනුවෙන් කැප වෙනවා. ඒ තුල ක්ෂණිකව ජීවිත අවදානම් වලින් බේරා ගැනීමේ සිට, සති කිහිපයක් පුරා පිරිසිදු කිරීම්, උදව් අවශ්‍ය පුද්ගලයින් සඳහා ආධාර උපකාර කිරීම් ඔස්සේ, හදුනාගත් පවුල් කිහිපයකට නිවෙස් හදාදෙමින් , ජල පහසුකම් සකසා දෙමින් "කිසිදු සංවිධානිත ආධාර එකතු කිරීමක්" නොමැතිව, පුද්ගලික ධනය සහ මිතුරන්ගේ එක්වීම ඔස්සේ කරමින් සිටිනවා.

එතැන් සිට, අවස්ථා හතරකදී ලංකාවට පැමිණෙමින්, රැඳී සිටිමින්, ඇයගේ වචනයෙන්ම "ආදරණීය මිනිසුන්ගේ රටට" උදව් කරමින් සිටින ඇය, මා හමුවන්නේ, 2006 දිනයක. ඒ, ඒ වන විට මා වැඩසටහන් සම්බන්ධීකාරකවරයෙක් ලෙස කටයතු කරමින් සිටි අර්ධ රාජ්‍ය අධ්‍යාපන ආයතනය තුලදි.

එතැන් සිට, ඒ දරුවන් වෙනුවෙන්ද උදව් වන ඇය, නැවත බ්‍රිතාන්‍යය බලා එන්නේ, පස්වන වතාවටත් නැවත ලංකාවට එන අපේක්ෂාව බෙදා ගනිමින්. කෙසේ නමුත්, විවිධ හේතු නිසා ඇයට ලංකාවට එන්නට නොහැකි වුනත්, එදා සිට ආරම්භ වුනු අපේ මිත්‍රත්වය අද දක්වා තබා ගන්නට මට සහ ඇයට හැකිවෙනවා.

ඒ මිත්‍රත්වය තුල ඇය පසුගිය දිනෙක මා වෙත පණිවිඩයක් එවනවා. ඒ වෙනදා වගේ පළාතේ ලස්සන, ඇවිදින්න ගිය ගමනේදි දුටු දේ වගේ සුන්දර දේ ගැන නොවෙයි. ටිකක් අභියෝගකාරී ජීවිත අත්දැකීමක් ගැන. ඒ, ඇය, ඇල්සයිමර් රෝගය සමඟ ජීවත්වන්නෙක් බව වෛද්‍ය විනිශ්චය ලබා දුන් බව කියන්නට. "Hi Mahesh, Happy New Year to you all. I wanted to share some difficult news - I've been diagnosed with Alzheimer's disease. It's hard to put my feelings into words, but I'm feeling stressed, upset, and down right now.” ලෙසින් ඇරඹුුනු කතාබහ පැය කිහිපයක කතාබහක් බවට හැරවුනා. තමන්ගේ හිතේ නැඟුනු අවිනිශ්චිත බව, වේදනාව වගේම බිඳ වැටුනු ස්වභාවය ගැනත් ඇය හිත නිදහස් කළා. කතාබහ අවසානයේ, යම් ස්ථාවර හැඟීමක්, අභියෝගය බාරගැනීමක් සහ අවශ්‍ය වෙනස්වීම් සහ හුරු වීම් පිළිබඳ එකඟවීම්, හිතන්නට කැමතිවීම් සමඟ එදා කතාබහ නිමා වුනත්, එතැන් සිට හැම දිනකම ඇගේ හිත තුල මතුවන හැඟීම් බෙදා ගන්නට උත්සාහ කළා.

ඒ කතාබහ තුල අවසන් වරට අද උදේ ලැබුණූ පණිවිඩය ඔස්සේ, ඔබත් එක්ක යමක් කතා කළ යුතු මාතෘකාවක් මට ගෙනාවා. ඒ පණිවිඩය, "........, but what I have had is thinking that I’ve done something but actually I haven’t" .

එහෙම නම්, මගේ මිතුරියට, ලංකාවට ආදරය කරන ඇයට මේ අභියෝගය වෙනුවෙන් ධෛර්ය ප්‍රාර්ථනා කරමින් ඇය වෙනුවෙන් ඔබත් එක්ක මේ අවසන් පණිවිඩය තුල කතාවන , දැන ගත යුතු සෞඛ්‍යය තත්ත්වය ගැන කතා කරන්නයි මේ උත්සාහය.

‌කුමක්ද මේ කියන ගැටළුව , ඇයට නොකළ දෙයක්, කළ බව හිතෙන එක තමයි මේ ගැටළුව. මෙහෙම සරළව වාක්‍යයකින් කීවත් මේ අවස්ථාව හරිම අපහසුකාරී සහ හිතට වදදෙන ගැටළුවක්.

උදාහරණයක්,

මේ කියන තත්ත්වය සමඟ ජීවත්වන අයෙක්ට හිතෙන්න පුළුවන්, "මම ඊයේ මගේ තාත්ත එක්ක කතා කළා මේ ගැන" කියල. ඒ පුද්ගලයගේ තාත්ත මිය ගිහින් කාළයක්, ඒත් මෙම අවස්ථාවේදි ඒ පුද්ගලයාට දැනෙනවා, හිතෙනවා සහ ඒ හිතුවිල්ල "විශ්වාස" කරනවා තමන් "තාත්ත එක්ක ඊයේ කතා කළබව"

සමහර විට පහුගිය දින කිහිපයේම රෝහලේ හිටිය කෙනෙක්ට හිතෙන්න සහ දැනෙන්න පුළුවන් "මම ඊයේ ට්‍රිප් එකක් ගියානේ, එතැනදිත් මේ ගැන කතා කළානේ" වගේ හිතුවිල්ලක්. ඒක කොයිතරම් අපහසුද කියනවා නම්, ඇත්ත වගේ දැනෙන මේ හිතුවිල්ල, "ඇත්තටම ඇත්ත නොවන බවත්" ඒයට දැනෙන්න පුළුවන්. මෙතැනදි තමයි මේ කියවන ඔබට පවා සමහර විට නොදැනෙන , හරිම අපහසුකාරී බවක් මතුවන්නේ.

දැන් ‍මේ කියාගෙන යන්නේ, අපේ මතකය තුල සිදුවන යම් වෙනස්වීම් තුල මතුවන අපහසුකාරී අවස්ථාවක් ගැන. හැබැයි, මේ විදියට "බොරු මතකයන්" මතුවීම ඕනෑම වයසක, ඕනෑම තත්ත්වයක ඉන්න අයෙක්ටත් වෙන්න පුළුවන්.

False Memory සහ Confabulation

නැවත තවත් ටිකක් පැහැදිලි සහ ප්‍ර‍ායෝගික උදාහරණයකට යමු.

හිතමු, අපි කොහේ හරි ගමනක් යන්න සූදානම් වෙලා, එළියට ඇවිත් දොර ලොක් කරන්නත් සුදානම් වෙලා සියල්ල කරලා දැන් ගමන යනවා. අතරමගදි තමන්ගේ හිතවතා අහනවා, "දොර වහල නේද ආ‍‍වේ" කියල. දැන් ඔබේ උත්තරය "ඔව් මට විශ්වාසයි, මම දොර වහල ආවේ" ඔබට "මතකයි," දොර වැහුව බව මතකයට දැනෙනවා. හැබැයි ඇත්තටම ඔබ ‍දොර නොවසා ගමන ගොස් ඇතිබව දැන ගන්නේ, ගමන නිමාකර ගෙදර ආවට පස්සේ වෙන්න පුළුවන්.

තවත් අයෙක් කියන්න පුළුවන්, තමන් පාසල් යන කාළේ තවත් යාළුවෙක් එක්ක එකතු වෙලා කළ අපූරු දඟ වැඩක් ගැන, ඒත් ඇත්තටම එහෙම යාළුවෙක්වත්, එහෙම සිදුවීමක්වත් නොවුනු බව තහවුරු කළත්, ඒ පුද්ගලයා පිළිගන්නේම, දැනෙන්නේම, හිතන්නේම එය සිදුවු බව.

මේ උදාහරණ තුල සිදුවන දේ ඇතුලත අවස්ථා දෙකක් තිබෙනවා. එකක් අපි නම් කරන්නේ, False Memory කියල. මේ සිදුවීම අපි ඕනම කෙනෙක්ට වෙන්න පුළුවන්. අර දොරේ කතාවට ආවොත්, ගමන යන අතරේ හිතවතා අහත්දි "දොර වහල නේද ආවේ" කියල, ඔබට යම් විශ්වාසයක් තියෙනවා , දැනෙනවා දොර වැසූ බව. හිතවතා නැවත විමසීමක් කළොත් ඔබේ හිතේ පොඩි දෙගිඩියාවක් මතුවෙන්න පුළුවන් ," ඇත්තටම මම දොර වැහුවද" කියල. මේ වගේ පොඩි වුනාවගේ දැනෙන මතකයන් , මේ කියවන ඔබටත් දැනිලා ඇති. යාළුවෙක් එක්ක කතා කළා වගේ ... ගේන්න කියපු බඩු මුට්ටු ටික බෑග් එකට දාගත්ත වගේ ...ඔබ වගේ අමතක වීම් නොවන, කළා වගේ හිතෙන සහ දැනෙන බොරු මතකයන් අපටත් එන්න පුළුවන්. සාමාන්‍යයෙන් මේ අවස්ථාව ලොකු අවධානයක් ගත යුතු නොවුනත්, මේ සිදුවීම් තමන්ගේ දවසේ කටයුතු වලට බාධාවක් වන තරමටම False memory මතුවෙනවා නම් අන්න එතැනදි සුදුසුකම් සහිත වෛද්‍යවරයෙක් හමුවී, මේ ගැන කතාබහ කරන එක වැදගත් වේවි. මෙතැනදි වැදගත්ම දේ False Memory නිසා මෙහෙම සිදුවීමක් වුනත්, ඔබටම නැවත ඒ "හිතුණ දේ ගැන, දැනුනු දේගැන" නැවත හිතෙන්නට, "අමතක වුනාදෝ" කියල හිතට දැනෙන්නට පුළුවන්.

නමුත් , මෙහිම ඊළඟ අවස්ථාව තමයි ගැටළුව මතු කරන්නේ. එතැනදිත් මේ වගේ "සිදු නොවුනු" දේ , "සිදුවුනා වගේ" හිතෙනවා, දැනෙනවා. නමුත් මෙතැනදි අදාල පුද්ගලයා කිසිදු ආකාරයකින් පිළිගන්නේ නැහැ, එය සිදු නොවුනු බව. ඒ තරමටම අදාල හිතුවිල්ල "ස්ථිරව" පිළිගන්න තත්ත්වයක් තමයි ඇති වන්නේ. අර මුලින් කී උදාහරණයෙන් පාසලේදි තමන්ගේ මිතුරා එක්ක කළ අපූරු දඟවැඩේ ගැන , එහෙම සිදුවීමක් නොවුනු බව තහවුරු කළත්, සමහර විය පාසලේ අදාල නමින් මිතුරෙක් නොවූ බව ස්ථිරවම පැහැදිලි කළත්, අදාල පුද්ගලයාට හිතෙන ඒ "දඟවැඩේ කතාව" ස්ථිරයි. එය සිදුවුනා කියලමයි කියන්නේ. මෙන්න මේ අවස්ථාව නම් කරන්නේ, Confabulation කියන නමින්.

Confabulation

මේ Confabulation නම් සැලකිල්ලට ගත යුතු, (ඒ කියන්නේ අදාල පුද්ගලයා සමඟ කටයුතු කරන හෝ සාත්තු කරන අය) අවස්ථාවක්. මොකද, Confabulation ඇති වීමට ප්‍රධානම හේතුව වන්නේ, මොළයට, ඒ ස්නායු පටක වලට හෝ එහි ස්නායුක රසායනික වලට සිදුවන යම් වෙනස්වීමක්. මේ වෙනස්කම් නිසා, සිදුනොවනු දේ, හිතෙන, දැනෙන , ඒ ඔස්සේ "බොරු කතා" කියන්නට ඉඩ ඇති අවස්ථාවක් මේ. හැබැයි අපට මෙය "බොරු කතාවක්" වුනත්, අදාල පුද්ගලයාට එය "ඇත්තටම සිදුවූවක්" ලෙසයි හිතෙන්නේ, මතකයට එන්නේ, සහ දැනෙන්නේ. එය සිදුනොවූවක් ලෙස පිළිගන්නට කිසිසේත්ම අදාල පුද්ගලයා එකඟ වන්නේ නැහැ.

මේක සිදුවන්නට පුළුවන්, කිසිදු විශේෂ හේතුවක් , විමසීමක් නැතිවම. ඒ අවස්ථාව Spontaneous confabulation නමින් හදුන්වනවා.

කෙසේ වෙතත්, මගේ වෘත්තීය ක්ෂේත්‍රය තුල බහුලව අප අත්දකින අවස්ථාව Provoked confabulation ඒ කියන්නේ, අදාල පුද්ගලයාගේ අතීතය, ජීවිත කතාව ගැන තොරතුරු සොයා ගැනීම සඳහා අප කරන විමසීම් වලදි , තමන්ගේ ජීවිත කතාවේ යම් කොටස් අමතක වීම තුල, ඒ අමතක වූ හිදැස පුරවන්නට Provoked confabulation විදියට "බොරු කතාවක්" එකතු වෙනවා. ඒ පුද්ගලයාට "ඇත්තටම සිදුවූ ලෙස දැනෙන, හිතෙන" කතාවක් අර හිස් තැන පුරවන්නට කියවෙනවා. නමුත්, මේ ගැන පවුලේ අය සමඟ කතා කරත්දි දැන ගන්නට ලැබෙනවා "එහෙම දෙයක් කොහෙත්ම වුනේ නෑ, එයා ඔය බොරු කියන්නේ" ලෙස උත්තරයක්.

නමුත්, අදාල පුද්ගලයා මේ කියන්නේ "බොරුවක්" නොවේ, මොකද, තමන්ගේ හිතට එන මතකය තමයි මේ කියාගෙන යන්නෙ. නමුත්, ඒ මතකය "ඇත්තම මතකයක් නොව" , මොළයේ පටක, සහ රසායනික වෙනස්වීම් නිසා "නිර්මාණය වුනු මතකයක්" බව ක්ෂේත්‍රය තුල දැනුම සහ අත්දැකීම් ඇති අයෙක්ට හදුනාගන්නට පුළුවන්.

මේ කියන Confabulation ඇති කරවන ප්‍රධාන හේතු අතරේ ඩිමෙන්ෂියාව ඉහළින්ම ඉන්නවා. ඊට අමතරව Korsakoff Syndrome (ඩිමෙන්ෂියාවේම ලක්ෂණ ඇති කරන තත්ත්වයක්) , මොළයට සිදුවන අනතුරු ( Traumatic Brain Injury කියල වෛද්‍ය විද්‍යාවෙදි හදුන්වන)ත් හේතු වෙන්න පුළුවන්. ඊට අමතරව ඔළුවේ නහරයක් පුපුරලා කියල , සාමාන්‍ය ව්‍යවහාරයේ කියන අවස්ථාව හෝ ඊට හේතුවිය හැකි Stroke හෝ aneurysm තත්ත්ව වලදිත් මේ කියූ බොරු මතකයක් නිර්මාණය වෙන්න පුළුවන්. තවත් , මොළයේ සිදුවන ආසාදන තත්ත්වයන්, අපි සාමාන්‍යයෙන් මොළේ උණ කියන කියන අවස්ථාවේ උග්‍ර තත්ත්වයේදි වුනත් මේ "බොරු මතකයන්" නිර්මාණය වෙන්නට පුළුවන්.

දැන්, මේ ටික කියවාගෙන ආවා නම් සමහර විට මේ වෙත්දි ඔබේ මතකයත් නිකං කරකවල අතෑරල වගේ වෙන්න පුළුවන් , මොකද මේ කතාව ඇතුලේ හුඟක් දුරට එකහා සමාන තත්ත්වයන් දෙකක් ගැන කතා කළ නිසා. ඒ, False memory සහ Confabulation. ඒ නිසා, අපේ ඔළුව පොඩ්ඩක් නිරවුල් කරගන්නත් එක්ක මේ අවස්ථා දෙකේ වෙනස්කම් ටිකක් කියන්නම්. ඊට පස්සේ කතාවේ ඉදිරියට යමු.

· False memory - නිරෝගී කෙනෙක්ට වුනත් ඇතිවන්නට පුළුවන්.

· Confabulation- බොහෝ විට ඇතිවන්නේ, මොළයට යම් හානියක් වුනු තත්වයකදි

· False memory - මතුවුනු "මතකය" ගැන හරිද වැරදිද කියල නැවත හිතන්න ඉඩ වැඩියි.

· Confabulation- මේතැනදි "ඒ මතකය" හරිද වැරදිද කියල හිතන්න දෙයක් නෑ, ඒ තරමට විශ්වාසදායකයි.

· False memory - බෙ‍ාහෝ විට සුළු වැරදි තමයි මේ මේ "මතකයන්" එක්ක වෙන්න පුළුවන්

· Confabulation- මේ මතකයන් එක්ක "ලොකු බොරුකතාවක්" ඇත්ත වගේ දැනෙන්න පුළුවන්.

දැන් පොඩි හරි අදහසක් ඇතිනේ මේ දෙකේ වෙනස ගැන.

දැන්, ඔබේ හිතවතා, ඔබේ පවුලේ ඥාතියා වෙතින් මේ Confabulation තත්ත්වය හදුනාගන්නට පුළුවන් නම් කළ යුතුදේ වෙන්නේ, ඒ අවස්ථාවන් "නොසලකා නොහැර" සටහන් තබා ගැනීමයි. එම "මතකයන්" පිළිබඳව එන "කතා" නිවැරදි කරන්නට යාම තුල , තර්ක කරන්නට යාම තුල අදාල තත්ත්වය සමඟ ජීවත්වන පුද්ගලයා වගේම ඔබත් පීඩාවට පත්වීමක් විතරයි සිදුවන්නේ.එම නිසා, තර්ක කරනවාට වඩා, කතාබහෙන් වෙනත් මාතෘකාවකට ගැනීම, එහෙම නැත්නම් වෙනත් ක්‍රියාකාරකමකට යොමු කරගැනීම වගේ, "වෙනස් පැත්තකට හරවා" ගැනීමක් කිරීම කරන්නට පුළුවන්. ‍False memory මෙන් නැවත වටහා දී නිවැරදි තත්ත්වය වටහා ගන්නට උදව් කළ නොහැකි Confabulations තත්ත්වය ගැන සැකයක් ඇත්නම් , අදාල සිදුවීම් පිළිබඳ සටහන් සහිතවම වෛද්‍යවරයෙක් හමුවී උපදෙස් ගැනීමයි වඩා සුදුසු.

එතැනදි, "මෙයා දැන් බොරු කියනවා" ව‍ගේ රෝග ලක්ෂණයක් වෛද්‍යවරයා වෙත ඉදිරිපත් කරනවාට වඩා, එම පුද්ගලයා කියූ කතාව, ඒ මතකය ගැන සටහනක්, එය නිවැරදි කරන්නට යාමේදි මතුවූ තත්ත්වයන් ගැන තොරතුරු වැනි කරුණූ සහිතවම ඉදිරිපත් කිරීම වඩාත් සාර්ථක වෛද්‍ය හදුනාගැනීමකට වැදගත් වෙනවා.

දැන් අපි මෙහෙම හිතමු, ඔබේ පවුලේ සාමාජිකයා, හිතවතා සමහර විට අත්තම්මා හෝ සීයා මේ වගේ "බොරු කතා" ඇත්තටම කියන Confabulation තත්ත්වය සහිත අයෙක් බව හදුනාගත්තොත් කළ යුතු දේ මොනවාදැයි බලමු.

1) ඒ අයට අදාල දවසේ කටයුතු , සත්කාර , නැහැවීම් කැවීම් පෙවීම් ව‍ගේම නිවසින් එළියට රැගෙන යනවා නම් ඒ ගමන් බිමන් සියල්ල යම් සැලසුම් කළ රටාවකට, පිළිවෙලකට පවත්වා ගැනීම වැදගත්.

2) තනි දිනය හොඳින් පෙනෙන කැලැන්ඩරයක්, වෙලාව පැහැදිලිව දැකිය හැකි ඔ‍රලෝසු, හැම පිංතූරයකටම කෙටි සටහනක් සහිත අදාල පුද්ගලයාගේ ජීවිත කතාවට වැදගත්වන පවුලේ හෝ එම පුද්ගලයාගේ පිංතූර ඇල්බමයක්, වගේ උපක්‍රම උදව්වක් වේවි.

3) කියන කතාව තුල වැරදි දෙයක් ඇත්නම් , එහි නිවැරදි බව තහවුරු කිරීමට හෝ ඊට උදව් වීම සඳහා පීඩාකාරි ලෙස නොවන, මෘදු ලෙස කරන නිවැරදි කිරීමේ යෝජනාවක් (කෙසේ වෙතත්, ඒ ‍යෝජනාව තුල හෝ නිවැරදි කිරීමට දරන උත්සාහය තුල අදාල පුද්ගලයා පීඩාවට, ආවේගයට පත්වේ නම් නැවත නැවත උත්සාහ කිරීම නොකළ යුත්තක්. )

4) දවසේ කරන කියන දෑ, කන බොනදේ , කතා බහට එක්වන , වගේම සිදුවූ වැදගත් කතාබහ ගැන ජර්නලයක් පවත්වා ගන්නට උදව් කිරීම

වගේ උපක්‍රම ඔස්සේ මේ "ඇත්ත වගේ බොරු මතකයන්" නිසා සිදුවන පීඩාකාරී තත්ත්වයන් මගහරවා ගන්නට උදව් වෙන්න පුළුවන්.

කෙසේ වෙතත්, මෙම තත්ත්වය "සුව කිරීමට" ඇති හැකියාව රඳා පවතින්නේ, මෙම "ඇත්ත වගේ බොරු" මතුවීමට හේතුවූ මොළයේ පටක වලට සිදුවූ හානියේ ස්වභාවය අනුවයි. එම හානිය නැවත නිවැරදි කරගත හැකි තාවකාලික බලපෑමක් නම්, හේතුවු රෝගී තත්ත්වය සුව වූ පසු නැවත සාමාන්‍ය අවස්ථාවට පත්වේවි. නමුත්, ඩිමෙන්ෂියාව වැනි "මොළයේ පටක වලට ස්ථිර හානියක්" සිදුවූ අවස්ථාවක නම් , නැවත "සුවවන" අවස්ථාවකට එන්නට බැරි වේවි. නමුත්, Cognitive Rehabilitation Therapy (CRT) , Reminiscence Therapy , Reality Orientation Therapy වගේ චිකිත්සීය ක්‍රම ඔස්සේ යම් උපකාරයක් කරන්නට පුළුවන්. නමුත් එයද, අදාල පුද්ගලයාගේ වයස, ඇස්පෙනීම කන්ඇසීම තුල ඇති වෙනස්කම්, මොළයට වූ හානියේ ස්වභාවය වගේ සාධක ගණනාවක් මත රඳා පවතිනවා.

දැන් මේ ලිපිය කියවූවා නම් වැදගත්ම දේ Confabulation අවස්ථාවේ ඇති "ඇත්ත තත්ත්වය" ඔබ හදුනාගත්තා නම් , "මේ සීයා ඔයා කියන්නේ බොරු" කියමින්, තමන්ගේ ඥාතියා තවත් පීඩාවට පත් කිරීම හෝ "එහෙම දෙයක් වුනේ නෑ වුනේ මෙහෙමයි" කියමින් නිවැරදි කරන්නට ගොස් ගැටළු ඇති කරන නො‍ගෙන, Confabulation යනු, මොළයේ හානියක් නිසා සිදුවන විකෘතික මතකයන් එකතු වීමක් හේතුවෙන් හිතෙන, දැනෙන "ඇත්ත වගේ වූ බොරු මතකයක්" බව දැන, වෙනදාමෙන් ආදරයෙන් අවශ්‍ය උපකාර , සාත්තු කිරීමට කටයුතු කිරීමයි.

ඔන්න එහෙම නම් ඇත්ත වගේ බොරු මතකය ගැන කතාව මෙතැනින් ඉවරයි. 

45. බෙහෙතට බොරුකීම.

ඩිමෙන්ෂියාව හෝ ඇල්සයිමර් වැනි තත්ත්වයක් සමඟ ජීවත්වන අයෙක්ට සාත්තු කිරීමේදී යොදා ගත හැකි චිකිත්සීය උපක්‍රමයක් ගැනයි මේ කතාව. ඔව් බොරු කීමක් තමයි, හැබැයි චිකිත්සීය විදියට බොරු කීම ගැන.

ඇයි එහෙම ‍බොරු කියන්නේ?

මෙහෙමයි, ඩිමෙන්ෂියාවේ සමහර අවස්ථා වලදි එම පුද්ගලයන්ට තමන් කවුද කියන එක, තමන්ගේ වයස, එන්නෙ කොතැනද , වුනේ මොනවාද කියන දේ "අමතක වෙන්න" හෝ , මතකයට ආවත්, "එය ගලපාගන්නට" බැරි වෙන අවස්ථා තිබෙනවා. ඒ තුල , තම සැමියා සමඟ අපේ සායනයට එන අම්ම කෙනෙක් "මේ මගේ මල්ලි" කියල තම සැමියා හදුන්වා දෙන අවස්ථා ඕන තරම්. තවත් අවස්ථාවක, එකම ඇදේ නිදාගන්නා තම බිරිඳ "සතුරෙක්" ලෙස හදුනාගෙන පහර දෙන්නට හදන අවස්ථාත් ඒ වගේමයි. තවත් අවස්ථාවක තම අවුරුදු දහ නමයක කෙල්ලක් ලෙස හැසිරෙන, අත්තම්මා කෙනෙක්, තමන්ගේ අම්මා කොහේදැයි අසමින් අඬන අවස්ථා වගේම, ඩිමෙන්ෂියාව නිසා, රියදුරු බලපත්‍රය ඉවත් කළ පියෙක්, තමන්ට වැඩට යන්නට ඕනෑ නිසා වාහනය පණ ගන්වන්නට හදන අවස්ථාද තිබෙනවා.

මේ අවස්ථා තුල අපට අවධානය යොමු කළ යුතු ප්‍රධාන අවස්ථා දෙකක් තිබෙනවා. ඒ, ඉහත කී වැනි අවස්ථා වලදී "ඇත්ත තත්ත්වය" පැහැදිලි කරදීමට ගියොත් සිදුවන්නේ , අදාල පුද්ගලයා තවත් අපහසුතාවයට පත්වීම, නොවැටහීම, පිළිනොගැනීම නිසා මත ගැටුම්, කාංසාව වැඩිවීම, සමහර විය ආවේගකාරී වීම වගේම මානසිකව බිඳ වැටීම වෙන්නත් පුළුවන්. ඒ නිසා, මෙවන් අවස්ථාවකදී, "යථාර්ථය" හෝ "ඇත්ත තත්ත්වය" පැහැදිලි කරනවා වෙනුවට, ඒ අවස්ථානුකූලව "බොරුවක්" , ඇත්ත මෙන් ඉදිරිපත් කර, අවස්ථානුකූලව පුද්ගලයාගේ හැසිරීම හෝ මානසික තත්ත්වය කළමණාකරණය කරගන්නට උදව් වෙනවා.

"මට පරක්කු වෙලා ළමයි, ඉක්මණට ඔය වාහනේ යතුර ගෙන්ත් දෙන්න" කියල කෑගහන , තාත්තාට ඩිමෙන්ෂියා තත්ත්වය නිසා රිය පැදවීමට නොහැකි බව සහ ඒ නිසාම රියදුරු බලපත්‍රය අවලංගු කර ඇතිබව "පැහැදිලි" කරනවාට වඩා "තාත්තේ කාර් එක කැඩිලා,ඒක හදන්න දවස් දෙකක්යනවා කිව්වා, අපි ටැක්සියකට කතාකරමු" කියල අවස්ථානූකූලව මගහරවා ගැනීමක් කිරීමයි වැදගත්. ඒ වගේම, වයස අවුරුදු අනූවක් වන අම්මා, "මට අපේ අම්මා ඕන, එයා නැතිව ඔයාලත් එක්ක එන්න බෑ " කියල කියත්දි, "එහෙම බෑ අම්මේ , ඔයා දැන් මාත් එක්ක මේ බෙහෙත ගන්න එන්නම ඕන" කියල ඇත්ත කියනවාට වඩා, "ඔව්, ඒකනේ මම ආවේ, ඔයාගේ අම්ම අර අපේ කාමරේ තව නැන්ද කෙනෙක් එක්ක කතා කරකර ඉන්නේ. අපි යමු එයාව බලන්න, පොඩ්ඩක් ඉන්න, මම කෝපි එකකුත් හදං එන්නං අපි යමු " කියත්දි, ඒ වෙනුවෙන් කාළය ගත වෙත්දි "අම්ම හෙවීම" අමතක වෙලා තිබෙන්න වැඩි ඉඩක් තිබෙනවා. එහෙම නැත්නම් වෙනතකට යොමු වෙන්න ඉඩක් තිබෙනවා.

මේ Therapeutic Fibbing එහෙම නැත්නම් චිකිත්සීයව බොරු කීම යොදා ගන්නේ ප්‍රධාන අවස්ථා දෙකක් වෙනුවෙන්.

1) Mitigating grief - ඩිමෙන්ෂියා තත්ත්වය සමඟ ජීවත්වන පුද්ගලයා තව දුරටත් ශෝකයට, වේදනාවට පත්වීම මගහරවා ගන්නට

2) Ensuring safety- එම පුද්ගලයා ආරක්ෂා කරගැනීම වෙනුවෙන්. ඒ තුල භෞතික ආපදා වලින් වගේම මානසික, චිත්තවේගීය ආපදා වලින් රැක ගැනීමටත් මේ "බොරුව" කියන්නට වේවි.

දැන් මේ චිකිත්සීය බොරු කීම හැම තිස්සේම කරන්න බැහැ සහ කරන්නේ නැහැ. මොකද ඒක "චිකිත්සීයයි" අවශ්‍ය අවස්ථාවේ , අවශ්‍ය ආකාරයට පමණයි කරන්නේ. ඒ තුලත්, යම් "සෞඛ්‍යය ආචාරධර්ම" රැකිය යුතු වෙනවා. ඒ නිසා මෙම "චිකිත්සීය බොරුව" භාවිත කරන්නේ, ඉතාමත් කල්පනාවෙන්, වෘත්තීය වගකීම් සහිතව, එහෙම නැතිව හැම තිස්සේම අදාල පුද්ගලයා "බොරුවෙන්" රැවටීම Therapeutic Fibbing නොවේ.

‍මේ බොරු කීමටත් යම් ක්‍රමවේදයක් තිබෙනවා. ඒ තුල,

1) අවස්ථානුකූල බව සොයා බැලීම -. ඒ කියන්නේ එම අවස්ථාවේ "ඇත්ත කීම" තුල පුද්ගලයා තවත් අපහසුතාවයට, පීඩාවට, ශෝකයකට හෝ අපහසුකාරී තත්ත්වයකට පත්වේද, එසේම, පුද්ගලයා ගැන කාරුණිකව, ගැලපෙන "බොරුවක්" කීම තුල එම පුද්ගලයාට යම් වාසියක් වේද? කියන කරුණූ හිතාබලන්නට වෙනවා. උදාහරණයක්, "අම්ම කෝ අම්ම කෝ" කියමින් කෑ ගහන අවුරුදු අසූවක විතර තාත්ත, කෝපි ‍බොන්න කෑදර බව දන්නවා නම්, මේ බොරු කියනවාට වඩා ලේසිවෙන්න පුළුවන් "අපි කෝපි එකක් හදමුද" කියන වචන කිහිපයම. සමහර විට ඇත්තටම කෝපි බොන්න ඕන වෙන එකකුත් නෑ හොඳ කතාබහකට අල්ලගත්තාම ප්‍රශ්න ඕක්කොම ඉවර වෙන්න වැඩි ඉඩක් තිබෙනවා.

2) හැමෝම "සමාන බොරුව" දැන ගැනීම - මේක හරිම වැදගත්, යම් අවස්ථාවක චිකිත්සීය බොරුවක් කියනවා නම් , අදාල පුද්ගලයාට සාත්තු කරන, උපකාර කරන හෝ එම නිවසේ ඉන්න අයෙක් අයත් දැනගන්න ඕන කියූ "බොරුව" ‍කුමක් දැයි. මක්නිසාද, එක් එක් අය වෙන වෙන බොරු කියන්න ගියොත් වෙන්නේ අදාල පුද්ගලයා තවත් අපහසුතාවයට පත්වෙන එක.

3) බොරුවේ ප්‍රතිපලය - මේක හරිම වැදගත්, හිතමු අපි අවස්ථානුකූලව හොයා බලල, බොරුවක් කීව කියල. දැන් හදුනගන්න ඕන, ඒ "බොරුව" නිසා, ඩිමෙන්ෂියාව සමඟ ජීවත්වන මේ පුද්ගලයාට යම් යහපතක් වුනාද නැත්ද, කොයිවගේ ප්‍රතිපලයක්ද ලැබුණේ කියන එක. ඒ තොරතුර , පවුලේ අය සමඟ, උපකාර කරන අනෙක් අය සමඟ බෙදාගන්නත් ඕන. මේ සියළු කරුණූ මත තමයි , "චිකිත්සීය බොරුව" කොයිතරම් සාර්ථකව අදාල පුද්ගලයාට යොදා ගන්නට පුළුවන්ද කියන එක තීරණය වෙන්නේ

නමුත්, ඩිමෙන්ෂියාව කියන්නේ අපූරු ලක්ෂණ ගණනාවක එකතුවක්. ඒ නිසා, මේ "චිකිත්සීය බොරුව" කෝකටත් තෛලයක් නොවෙන්න ඉඩ තිබෙනවා. ඒනිසා, අවදානම් හෝ අපහසුකාරී විය හැකි ( අදාල පුද්ගලයාට) අවස්ථාවකදී යොදා ගත හැකි අනෙක් ක්‍රම ගැන අවධානය සහ ක්‍රියාත්මක කිරීමේ කුසලතාවය , සාත්තු කරන්නාට තිබිය යුතුම වෙනවා.

ඒ අනෙක් හැකියාවන් තමයි, FiNReDiCo කියල කෙටියෙන් හදුන්වන්නේ.

1) Fibs එහෙම නැත්නම් පොඩි බොරුවක්( White lie)

2) No response,ප්‍රතිචාර දීම මග හැර, සවන්දීම, හෝ නිර්වාචික ප්‍රතිචාරයක් දැක්වීම.

3) Reality-orientation,පුද්ගලයාගේ වටහා ගැනීමේ හැකියාව මත, ඇත්ත තත්ත්වය කෙටියෙන් හඳුන්වාදීම

4) Distraction හිතුවිලි වෙනතකට යොමු කිරීම

5) Combination ( මේ කිහිපයක එකතුව)

එහෙම නම් ඩිමෙන්ෂියා සාත්තුව තුල කෙරෙන දිගු සාකච්ඡාවක් ,කෙටි ලිපියක් ලෙසට අකුරු කළා පමණයි. ඇත්තටම, සෞඛ්‍යය සේවය තුල ඩිමෙන්ෂියා සාත්තුව, ප්‍රතිකාර කරන සෞඛ්‍යය කණ්ඩායම හෝ එම උපකාර සාර්ථකව කරන පවුලේ සාමාජිකයෙක් කියන්නේ, හැකියාවන් ගණනාවක් එකතු කරගත්ත කෙනෙක්. ඒ හැකියාවන් තුල, "චිකිත්සීය බොරුකීමත්" ලොකු වටිනාකමක් දෙන හැකියාවක්.

කතාව ඉවරයි.

44. බුද්ධිය/මතකය රඳවන DTAs

මේ ගෲප් එක තුල අප බහුලව කතා කරන මතකය අඩුවීමේ අවදානම සීමා කරන, එහෙම නැත්නම් බුද්ධිමය හැකියාව, මතකය දියුණූ කරන උපක්‍රම කිහිපයක් ගැන කතා කරන්නයි , අද උත්සාහ කරන්නේ. මෙම ක්‍රියාකාරකම් ද්වි-කාර්ය ක්‍රියාකාරකම් එහෙම නැත්නම් Dual-Task Activities ලෙස හදුන්වනවා. (මෙයම ශාරීරික ව්‍යායම විෂය තුලදී Simultaneous Cognitive and Exercise Training (SCET) ලෙසත් හදුන්වා දෙනවා)

මෙතැනදී සිදුවන්නේ, සංජානනීය ක්‍රියාකාරකමක්, එනම් බුද්ධිය මතකය ආශ්‍රිත ක්‍රියාකාරකමක් සහ ශාරිරික ක්‍රියාකාරකමක් එකවර, දැනුවත්ව සිදු කිරීමයි. (Dual-task activities are combined cognitive and physical activities performed intentionally and simultaneously.) උදාහරණයක් විදියට, නර්තන අනුපිළිවෙල මතක් කරගනිමින් , නර්තනයේ යෙදීම , ඇවිදින අතරේ ගණිත ගැටළුවක් විසඳීම වගේ අවස්ථා. මෙම DTAs වල වැදගත්කම සහ එය බුද්ධිමය/සමර්ණමය සෞඛ්‍යය (සංජානන සෞඛ්‍යය- Cognitive health) යහපත්ව පවත්වා ගැනීමට හේතුවන ආකාරය පිළිබඳ පර්යේෂණ ගණනාවකින් පෙන්වා දී තිබෙනවා. අපි මේ ආකාරයට "කළ හැකි" DTAs ගැන වෙනම ලිපියකින් කතා කරමු. .

මෙම DTAs ප්‍රයෝජනවත් ලෙස කිරීමට නම් ඒ තුල අවශ්‍යතා හතරක් තිබිය යුතුවෙනවා.

1. එම DTA තුල අභියෝගයක් දෙන, බුද්ධිය/මතකය/ස්මරණය පිළිබඳ සංජානනමය සෞඛයය ක්‍රියාකාරකමක් (Cognitive health component with a challenge.)
2. එම DTA තුල ව්‍යායාමය හෝ ශාරීරික වෙහෙසවීමක් වන ක්‍රියාකාරකමක් (Physical component) අනර්ගත විය යුතු අතරේම,
3. එම ක්‍රියාකාරකම් දෙකම, එම පුද්ගලයාගේ "දැනුවත්බව මත" intentionally,
4. එම ක්‍රියාකාරකම් දෙකම, එකම කාළ සීමාවත් තුල එකවර simultaneously

සිදුවිය යුතුවෙනවා.

මෙලෙස සිදුවන DTA මගින්, එම පුද්ගලයාගේ සංජානන සෞඛ්‍යයට (එනම මතකය, ස්මර්ණය, බුද්ධියට අදාල සෞඛ්‍යයට) වාසි වන හෝ වාසි සිදුවීමට හේතුවන යැයි හදුනාගත් හේතු කිහිපයක් තිබෙනවා.

ඒවා නම්,

මෙලෙස එකවර, කායික සහ බුද්ධිමය ක්‍රියාකාරකම් දෙකක් එකවර සිදුවීමේදී, ඒ වෙනුවෙන් මොළය තුල සිදුවන ක්‍රියාවලිය තුල මොළයේ ස්නායුක ක්‍රියාකාරකම් "සක්‍රිය වීම සහ ශක්තිමත් වීමත්", මෙම එක්වීම් තුල අළුත් ස්නායුක පථ එනම්, මතකය, බුද්ධිය වගේම ස්මර්ණයට වැදගත්වන මොළයේ ස්නායු අතර අළුත් සම්බන්ධතා තැනීමත් (neural pathways and neuroplasticity) වැඩිවීම.

මෙම බැදුනු ක්‍රියාකාරකම් ඔස්සේ , මොළය තුල මතකය රඳවා ගැනීමේ හැකියාව, සෛල ප්‍රමාණය එහෙම නැත්නම් "cognitive reserve," එක වැඩිවීමක් සිදුවීම,

මෙම කායික සක්‍රිය ක්‍රියාකාරකම් සමඟ මොළය වෙහෙසීම තුල, මොළය තුල රුධීර ගමනාගමනයේ සිදුවන සක්‍රිය වීම තුල , මොළය තුල සෛල වලට ලැබෙන ඔක්සිජන් ප්‍රමාණය , ආහාර ප්‍රමාණය වැඩිවීම තුල එම සෛල වල ක්‍රියාකාරීත්වය, සක්‍රිය බව ඉහළ නැගීම, ලෙස, මේ පිළිබඳ පර්යේෂණ කරන කණ්ඩායම් හදුනාගනිමින් සිටිනවා.

අද දවසේදී , සායනික පරිසරය තුල ක්‍රියාකාරකමක් ලෙස මෙම DTA යොදා ගන්නා අප දකිනවා, මෙම ක්‍රියාකාරකම් මගින්, මතකය, බුද්ධිමය හැකියාව තුල ගැටළු පවතින සේවාලාභීන් තුල සිදුවන වාසිදායක වෙනස්වීම්.

කෙසේ වෙතත්, මෙම DTAs අළුතින්ම යම් අයෙකුට හදුන්වා දෙනවා නම් හෝ ඔබ උත්සාහ කරනවා නම් වැදගත් කරුණූ කිහිපයක් අනුගමනය කිරීම, වඩාත් සාර්ථක ප්‍රතිපල සඳහා උදව් වේවි.

1) ආරම්භයේ එකතු කරගන්නා, ශාරීරික ක්‍රියාකාරකම (Physical activity) සහ cognitive activity (සංජානන ක්‍රියාකාරකම) සරළ, පහසු මට්ටමින් ආරම්භ කර, දින හෝ සති කිහිපයක් ඔස්සේ ඒවායේ අභියෝගකාරී බව ක්‍රමයෙන් වැඩි කරගන්න.

2) එක් ක්‍රියාකාරකමක් අඩුම වශයෙන් විනාඩි විස්සක්වත් සිදුවිය යුතු අතර, සතියකට අවස්ථා තුනකදීවත් DTA ආකෘතිය පවත්වා ගනිමින් කළ යුතු වෙනවා.

3) DTA සඳහා එකතු කරගන්නා, ක්‍රියාකාරකම් වරින්වර වෙනස් කරමින් පවත්වා ගැනීම , මෙය කරන්නට කැමැත්තක් ඇති කරන ක්‍රියාකාරකමක් බවට පත් කරනවා

4) සාර්ථක ප්‍රතිපල "හදුනාගැනීම" සඳහා අඛණ්ඩව (දිනකට විනාඩි විස්ස බැඟින්, සතියකට අවම වාර තුනක් ලෙස) මාස කිහිපයක සිට ඉදිරියට පත්වාගත යුතු වෙනවා.

‍දැන් ලිපිය නිමා කරන්නට පෙර,

ඔබට ක්‍රියාකාරකමක්...

ඒ, මෙහි සඳහන් ලෙස ඔබට කළ හැකි DTAs කිහිපයක් නම් කරන්න.

(ඒ ක්‍රියාකාරකම තුල, සංජානනමය , ශාරීරික ‍කොටස් දෙකම අන්තර්ගත විය යුතු ව‍ගේම, ඒ දෙකම, එම පුද්ගලයා/ඔබ දැනුවත්ව, එකවර කළ හැකිවිය යුතු වෙනවා.)

43. ඩිමෙන්ෂියා අවදානමේ හැඩ

ඔබේ ගැටළුව -

1.ඩිමෙන්ශියාවලට ජානමය බලපෑමක් තියෙන්ඩ පුලුවන්ද? (පවුලේ කෙනෙක්ගෙන් තව කෙනෙක්ට එන්ඩ )

2. මේ තත්වය කලින්ම අඳුරගන්න තියෙන එකම විදිහ හැසිරීම් ස්වභාවය තුලින්ම පමණද? ( වයස 40 ට අඩු කෙනෙක්ට )

3. මේ වගේ රෝගි තත්වයන් මානසික පීඩනය වැඩි අයට හැදෙන්ඩ වැඩි අවදානමක් තියෙනවද (සැහැල්ලුවෙන් විවේකීව ඉන්න අයට වඩා )

මගේ පිළිතුර -

මුලින්ම ස්තුතියි මේ ගැටළුව යොමු කළාට. ඇත්තටම මේ ගෲප් එක තුල මේවගේ , සාත්තුව තුලදි මතුවන ප්‍රායෝගික ගැටළු කතාබහට එකතු වෙනවා නම් එය වඩා හොඳ දැනුම බෙදා ගැනීමක් සඳහා වගේම, ඒ ඔස්සේ යම් උදව්බෙදා ගැනීමට අවස්ථාවකුත් වේවි.

1.ඩිමෙන්ශියාවලට ජානමය බලපෑමක් තියෙන්ඩ පුලුවන්ද? (පවුලේ කෙනෙක්ගෙන් තව කෙනෙක්ට එන්ඩ )

1) ඔව්, ඩිමෙන්ෂියාව ඇති වීම සඳහා සාධක අතර, ජානමය බලපෑමත් තිබෙනවා. එයින් කියවෙන්නේ නැහැ, පවුලේ අයෙක්ට ඩිමෙන්ෂියා ඇති වූ පමණින්, එම පුද්ගලයා සමඟ ජානමය සම්බන්ධය ඇති අනෙක් පුද්ගලයාට හැම විටම "අනිවාර්යයනේම" ඩිමෙන්ෂියාව ඇතිවන බවක්.

ඒ වගේම ජානමය සම්බන්ධතාවයේ අවස්ථා කිහිපයක් තිබෙනවා. ඒ,

A) පරම්පරානුගත සම්බන්ධය (inheritance) - මේ කියන අවස්ථාව තුලදී, උරුමය තුල ජානමය බැඳීම ඔස්සේ ලැබෙන ජාන සහ ඩිමෙන්ෂියාව ඇති කිරීමට සාධක වන අනෙක් සාධක සමඟ එක්වීම තුල රෝග තත්ත්වය මතු කිරීමට ඇති අවදානම. ඒ තුල නැවතත් කියන්නේ, inheritance වු පමණින් ඩිමෙන්ෂියාව මතුවේ යැයි කියන්නට බැහැ, නමුත් එම පුද්ගලයාට ඩිමෙන්ෂියාව මතු කිරීමට හේතු වන අනෙක් සාධක වල දැඩි බලපෑමකට ලක්වෙලා තිබෙනවා නම් අන්න එතැනදි, එම සාධක වල එකතුවට inheritance ඔස්සේ ලැබුණූ ජාන වල බලපෑමත් එකතු වෙලා ඩිමෙන්ෂියා අවදානමක් ඇති කරනවා. නමුත් එහිම තවත් පැත්තක්, inheritance ජානමය සාධක ලැබී තිබුණත්, ඩිමෙන්ෂියාව සඳහා හේතු වන අනෙක් පාරිසරික, චර්යාමය වැනි සාධක හොඳින් පාළනය කරගන්නවා නම් "අවදානම" පමා කිරීමට, අඩු කිරීමට වැඩි අවස්ථාවක් තිබෙනවා.

B) ජාන විකෘති වීම් නිසා- මෙතැනදි, පුද්ගලයා තුල තිබෙන වෙනත් කාර්යයක් ප්‍රධාන වගකීම වන ජානයක හෝ ජාන වල සිදුවන හදිසි විකෘති වීමක් තුල, ඩිමෙන්ෂියාව ඇති කිරීම ‍හෝ වේගවත් කිරීම වෙනුවෙන් "වෙනස් ක්‍රියාවකට" හැරෙන්නට පුළුවන්. උදාහරණයක් ලෙස මොළය තුල අවශ්‍ය ප්‍රෝටීන නිශ්පාදනය වෙනුවෙන් වගකීම දරන PSEN1, PSEN2, and APP වගේ ජාන වල සිදුවන විකෘතිතාවයක් තුල, සිදුවන අහිතකර බලපෑම නිසා ඩිමෙන්ෂියාව ඇති වන්නට ඉඩ තිබෙන බව හඳුනාගන්නවා.

C) අවදානම් ජාන ලැබීම - උරුමය ඔස්සේ , ඩිමෙන්ෂියාව ඇති කිරීමට දායක වන, හෝ වැඩි බලපෑමක් කරන ජාන ලැබී ඇතිනම්, ඒ තත්ත්වය තුල ඩිමෙන්ෂීයාව ඇති වීමේ අවදානම වැඩි වෙනවා. සරළ සහ බහුලවම දැකිය හැකි අවස්ථාව/ ජානය APOE. කෙසේ වෙතත්, මෙතැනදීද APOE තිබීම 100%ක්ම ඩිමෙන්ෂියාව ඇති කිරීම ‍කරන බවට සාධක නැහැ, නමුත් මෙම ජාන ඇති බව හදුනාගත්තොත් , අනෙක් අවදානම් සාධක පාළනය කරගැනීමට කටයුතු කිරීම වාසියක් වෙන්නට පුළුවන්.

2. මේ තත්වය කලින්ම අඳුරගන්න තියෙන එකම විදිහ හැසිරීම් ස්වභාවය තුලින්ම පමණද? ( වයස 40 ට අඩු කෙනෙක්ට )

මේකට දෙන්න වෙන උත්තරේත් ටිකක් සංකීර්ණයි. හේතු දෙකක්, වයස 40ට අඩු ප්‍රජාව අතරේ, ඩිමෙන්ෂියාව හදුනාගන්නා අවස්ථාව ඊට වියපත් ජනගහණයට සාපේක්ෂව අඩුයි. නමුත්, මේ වයස් සීමාව තුල ඩිමෙන්ෂියාව මතුවූ අය සිටිනවා. වියපත් වීමේදී ඩිමෙන්ෂියා ලක්ෂණ මතුවුනත්, මෙම වයස් සීමාව තුලදී පවා මොළය තුල ඩිමෙන්ෂියාව අනාගතයේ මතුවීමට බලපාන සිදුවීම් පසුබිමේ සිදුවෙන්නට ඉඩ තිබෙන බව හදුනාගෙන තිබෙනවා. ඒ වගේම, මෙම වයස් සීමාව තුලදී , ආර්ථික, සමාජීය වගේම කායික වෙනස්වීම තුලත් විවිධ බලපෑම් සිදුවන නිසා, "ඩිමෙන්ෂියාවේ පෙර ලක්ෂණ" ලෙස පැහැදිලි , වෙන්කර හදුනාගැනීම හුඟක් අපහසුයි. නමුත් අවදානමක් ඇති අයෙක්ට , ඒ අවදානම් පරිසරය තුල මෙම ලක්ෂණ මතු වේනම් ඒවා පාළනය කරගැනීමට, අතිරේක අවදානම් එකතු වීම අඩු කරගැනීමට උදව් විය හැකි නිසා, විය හැකි පූර්ව ලක්ෂණ ලෙස මෙන්න මේ ලක්ෂණ කිහිපය එකතු කරනවා. කෙසේ වෙතත්, මේ ලක්ෂණ, ඩිමෙන්ෂීයාව නිසා පමණක් නොව සාමාන්‍ය තරඟකාරී ජීවන රටාව, පීඩනයන්, ආර්ථික, සමාජීය බාධක, වගේම කායික මෙන්ම මානසික රෝග හෝ ගැටළු නිසාත් ඇතිවන්නට පුළුවන් බව, "අනවශ්‍ය බියවීමක්" ඇති වීම වලක්වා ගැනීමට පිණිස මුල්ම සඳහන් කරනවා.

විය හැකි පුර්ව ලක්ෂණ ලෙස,

1) මතකය පිළිබඳ ගැටළු - මේ කියන්නේ, මෙම වයස් සීමාව තුල තවත් පිරිසකගේ මතකය පිළිබඳ හැකියාවට සාපේක්ෂව මෙම පුද්ගලයාගේ අමතක වීම් රටාව, මතකයට ගැනීමේ හැකියාව , මතකයට ගත් දේ සහ මතකයට ගැනීමට අවශ්‍ය දේ අතර නොගැලපීම් වැනි මතකය ආශ්‍රිත "අසාමාන්‍යතා" මතු වන්නට පුළුවන්. කෙසේ වෙතත්, මෙම ලක්ෂණ මානසික පීඩනය, ආතතිය වැනි මානසික ගැටළු සිට , මානසික රෝග දක්වා තත්ත්ව වලදීත් දැක ගන්නට පුළුවන්.

2) කල්පනාව වෙනස්වීම- තමන්ට හුරු පුරුදු පරිසරයක් තුල පවා "අතරමං වූ" හැඟීමක් දැනෙන අවස්ථා වලට මුහුණ දීම, තමන් දන්නා හුරුපුරුදු පුද්ගලයන්, ස්ථාන තමන් "නොහදුනන හෝ අළුත්ම" ලෙස දැනීම වගේ අවස්ථාවන්.

3) භාෂාමය ගැටළු - සාමාන්‍ය කතාබහකදී පවා අවශ්‍ය කරන බහුලව භාවිත වන වචන පවා අමතක වන තත්ත්වයන් ඇතිවීම, හුරුපුරුදු අයෙක් සමඟ වුවත් සාමාන්‍ය දෙබසක් පවත්වා ගැනීමට නොහැකි තරමට වචන අමතක වීම, නියමිත වචන වෙනුවට වෙනත් "වචන හෝ වචන පිරවුම්" යොදා ගැනීමට පෙළඹවීම, මේ හේතුව නිසාම කතාබහ කිරීම, දෙබස් පවත්වා ගැනීමට අකමැත්තක් මතුවීම වගේ , වචන වල ගැටළු දැකගන්නට පුළුවන්. (මතක තබා ගත යුතුම දේ, "වචන අමතකවීම" ඕනෑම අයෙක්ට ඕනෑම වෙලාවක වෙන්න පුළුවන් දෙයක්, නමුත් මේ අමතක වීම, තමන්ගේ දවසේ වැඩකටයුතු , වෙනදා මෙන් කරමින් තිබුණූ කටයුතු කරගැනීමට බාධාවන තරමට සහ "දැනෙන තරමට" මතු වේ නම් එයයි අවදානමක ලක්ෂණ විය හැක්කේ)

4) තීරණ ගැනීමේ ගැටළු - වෙනදා සාමාන්‍ය ලෙස ගත් තීරණ ගැනීමට අපහසුවීම, එහෙම නැත්නම් තීරණ ගැනීමේදී වෙනදාට වඩා "බරක්" දැනෙන්නට වීම (මේ තත්ත්වය ආතතිය සහ කාංසාව තුලද විය හැක) , දුරකථනය, පරිගණකය භාවිත කිරීමේ හැකියාව, පෙර පැවති රිය පැදවීමේ හැකියාව දුර්වල වීම වගේ අවස්ථාත් උදාහරණ.

5) වැරදි හදුනාගැනීම වැඩිවීම - වේගය, දුර, ගැඹුර වැනි දේ පිළිබඳ වෙනදා තිබුණූ හදුනාගැනීම් වෙනස්වන බව දැනීම තවත් අවස්ථාවක්. උදාහරණයක් , පුටුවක වාඩි වීමේදී වෙනදාට වඩා අපහසුතා, බියක් මතුවීම, පාර පැනීමේදී, තමා වෙතට එන වාහනයේ වේගය සහ තමන්ට පාර මාරු වීමට ඇති හැකියාව ගැන තිබුණු විශ්වාසය බිඳවැටෙන බව දැනීම, ඇවිදින විට වෙනදාට වඩා හැප්පීම්, ගැටීම් වලට ලක්වීමද මේ තුල විය හැක.

6) මනෝභාවයන් වෙනස්වීම- තමාට "අවශ්‍ය‍ නොවන අවස්ථාවල" , තමන් අපේක්ෂා නොකරන ලෙස මූඩ් වෙනස්වීම තවත් විය හැකි පුර්ව ලක්ෂණයක්. තරහක් මතුවීමට කිසිදු සාධකයක් නොවූ , සාමාන්‍ය සුහද කතාබහක් තුල, ක්ෂණීකව කෝපවී දැඩි ප්‍රකාශයක් කිරීමේ සිට, අහේතුකව හඩා වැටීමක් වැනි චර්යාත්මක වෙනස්වීම්ද විය හැකියි.

7) උනන්දුව බිඳීම - වෙනදා සතුටින් කළ, කැමැත්තෙන් සිදුකළ කටයුතු සඳහා ඇති උනන්දුව බිඳ වැටීම, කළකිරීම, එපා වූ හැඟීමක් මතුවීමත් තවත් "විය හැකි පූර්ව ලක්ෂණයක්".

කෙසේ වෙතත්, පෙර කී ලෙසම මේ "විය හැකි පූර්ව ලක්ෂණ" ලෙස සඳහන් කළ සියළුම අවස්ථාවන් වෙනත් මානසික ගැටළු , උදාහරණ ලෙස මානසික පීඩනය, ආතතිය, කාංසාව, විශාධය තවත් තවත් මානසික ගැටළු සහ රෝග වලදීද ඇති වන්නට පුළුවන් නිසා, මේ ලක්ෂණ මත පමණක් "තීරණය" ගැනීම නොකර, සුදුසුකම්ලත් වෛද්‍යවරයෙක් සමඟ තමන්ට මතුවී ඇති "විය හැකි අවදානම් ලක්ෂණ" පිළීබඳව සාකච්ඡා කරමින්, ඒ සඳහා විය හැකි වෙනත් කායික , මානසික ගැටළු/ රෝග පිළිබදවද අවදානය යොමු කරවා ගනිමින් , වෘත්තීය විනිශ්චයකට පැමිණීමයි කළ යුතු වන්නේ.

3. මේ වගේ රෝගි තත්වයන් මානසික පීඩනය වැඩි අයට හැදෙන්ඩ වැඩි අවදානමක් තියෙනවද (සැහැල්ලුවෙන් විවේකීව ඉන්න අයට වඩා )

මෙම ගැටළුව තුල කරන විමසීමට පිළිතුර ලෙස "ඔව්" කියන්නට පුළුවන්කමක් තිබෙනවා. ඒ, දැඩි සහ කාළීන මානසික පීඩනය , මානසික සෞඛ්‍යය මත වගේම, කායික සෞඛ්‍යය මතත් අහිතකර බලපෑම් ඇති කරනවා. ඒ බලපෑම් තුල ඇති වන මානසික රෝග , කායික රෝග කාළීනව පැවතීම වගේම , සමහර අවස්ථා වල ඒ සඳහා අවශ්‍ය ඖෂධ කාළීනව ලබා ගැනීම තුල මතුවන අතුරු ප්‍රතිපල වල බලපෑම නිසාත් , ඩිමෙන්ෂියාව මතුවීමේ , ඉක්මණ් වීමේ හෝ ලක්ෂණ ‍මතුවීම වේගවත් වීමේ අවදානමක් ඇති කරනවා. එම නිසා, සැහැල්ලු, සමහර මානසික තත්ත්වයක් පවත්වා ගැනීමට හැකි උත්සාහක් දැරීම හැම අතින්ම වාසියක්. එම උත්සාහයට අමතරව, පුරුද්දක් ලෙස, කායික ව්‍යායාම හෝ කායික ව්‍යායාමයන් ලැබෙන ක්‍රියාකාරකම් වල යෙදීම, සෞඛ්‍යානුකූල ආහාර රටාවක් හැකි වැඩි අවස්ථාවක පවත්වා ගැනීම, වයසට ගැලපෙන ප්‍රමාණවත් නින්දක් දිනපතා ලබා ගැනීම, සක්‍රිය සහ ප්‍රියමනාප සමාජ සම්බන්ධතා පවත්වා ගැනීම , මෙන්ම මානසික සහ බුද්ධිමය උත්දීපණයක් ඇති වන ක්‍රියාකාරකම් වල යෙදීමත් මේ අවදානම් සීමා කරගැනීමට හරිම වැදගත්.

ඔබේ ගැටළු වලට යම් තරමක හෝ ප්‍රමාණවත් පිළිතුරු ලැබෙන්නට ඇතැයි හිතනවා. වෙනත් ගැටළු ඇතොත් විමසන්න, දැනුමේ සහ අත්දැකීම් වල සීමාව තුල අද දවසට වඩාත් නිවැරදි දේ පිළිතුරු ලෙස ලබා දෙන්නම්.

42. ආදරේ රැකගන්න, නිදහසට මොහොතක්

 ("නොබැඳුනු මනසක විත්ති" විශේෂාංගය , එහෙම නැත්නම් ලිපි පෙළ තුලින් මම උත්සාහ කරනවා ම‍ගේ වෘත්තීය පරිසරය තුල දිනපතා මම අත්විඳින, සමහර විට ඔබ බොහෝ දෙනෙක් නොදකින, නොවිඳින වෙනස් සිදුවීම් මාලාවක් ඔබත් එක්ක බෙදා ගන්නට. ඒ තුලින් ඩිමෙන්ෂියාව සහ ආශ්‍රිත තත්ත්වය සමඟ ජීවන මගේ සේවාලාභීන්ගේ ඇත්ත අත්දැකීම්, ‍ඔබේ කරමින් ,මෙම තත්ත්වය ගැන යම් දැනුමක්, තොරතුරක් ලබා දෙන්නයි උත්සාහය.)

එදා බ්‍රහස්පතින්දා. වෙලාව හවස දෙකයි පණහට විතර. හැමදාම වගේම, වැඩසටහන නිමා කරන්න ඉස්සර වෙලා, මගේ සේවාලාභීන්ගේ බාරකරුවන් ඇවිත්ද කියල බලල, පුංචි කතාබහක් කරල එන්න, අමුත්තන්ගේ විවේක කාමරයට ගියා.

ජීවිතේ මා දකින සංවේදීම වගේම උණුසුම්ම ආදර බැඳීම් සහ තවත් අපූරු බැඳීම් , කතා නැවත මතක් කරවන මගේ සේවාලාභීන්ගේ බිරින්දෑවරු, ඔවුන්ගේ දරුවන් කෝපි රස විඳිම්න් සුහද කතාබහක. රඟපාන, කාමරය හොල්ලන්න පුළුවන් තරමේ හිනාවක් දාන ලෝරා නෝනාගේ රසකතා වටේ එකතු වුනු හැමෝගේම මුහුණුවල හිනාවක්. ඒක දැක්කම හිතට දැනුනේ අපූරු සතුටක්.

"ආ..කෝමද අපේ කට්ටිය? ඔය තව ටිකක් තියා ගන්න. අපි එයාලව තියාගත්තනේ දශක දෙක තුනක්ම. ‍" ලෝරා නෝනගේ බ්‍රේක් නැති කට, මගේ පැත්තට.

"ඔව් ඔව්, කතාව ඉවර කරගන්න. එයාල එන්නේ තව විනාඩි දහයකින් විතර." වෙන කියන්න දෙයක් ආවත්, කට පරිස්සම් කරගෙන උත්තර දීල, ඉක්මණට මගේ වැඩසටහන පැවැත්වෙන කොටසට ආවේ, පෙර පාසල ඉවර වුනාම, "අපේ අම්ම ඇවිත් නේද?' කියල අහන පුංචි පැටවු වගේම, "අපේ හාමිනේ ඇවිත්නේ?" කියල ආදරය, අවිනිශ්චිතබව මුසුව අහන ජීවිතේ දශක හයකටත් වඩා පහුකළ, "යකඩයෝ" වගේ කියල හි‍තෙන පිරිමි සේවාලාභීන් පිරිසක් , නැවත මා එනතුරු බලා සිටින නිසාවෙන්.

ජීවිතේ බැඳීම් ගැන, ජීවිතේ වෙනස්වීම් ගැන අපූරුම දැනීමක් ඇතිවන මොහාතක් මේ. අද දවසේ මගේ සේවාලාභීන් පිරිස වෙන්නේ, ඩිමෙන්ෂියාවේ විවිධ මට්ටම් සමඟ ජීවත්වන මහත්වරු කණ්ඩායමක්. මෙක්සිකානු සම්භවයක් ඇති දකුණූ අමෙරිකාව තුල කාළයකදී ජනප්‍රිය ඩීජේ‍ කෙනෙක් වුනු අයෙක්, කැනඩානු රෝහල් පද්ධතියක කළමණාකාරීත්වය දැරූ මහත්මයෙක්, රැජිණගෙන් පවා පදක්කම් ලැබී තිබු, "පොඩි ඉඩමක්" තියෙන බව කියන මහාපරිමාණ ගොවි මහත්මයෙක් ඇතුළු විවිධ අත්දැකීම් , දනුම, වගේම විවිධ සම්භවයන් ඇති අපූරු , සුන්දර "මහත්වරුන්ගේ කණ්ඩායමක්" අපට බ්‍රහස්පතින්දාවේ හමුවෙන්නේ. වයස පණස් ගණන් වල සිට, ලබන සතියේ තම අනූවන උපන් දිනය සමරණ පකිස්තානයේ පෙෂාවර් නගරයේ උපතලබා , ලෝකයේ රටවල් ගණනාවක අත්දැකීම් ලැබූ ඛාන් මහත්තයා දක්වා පිරිසක් මේ තුල ඉන්නවා.

එක්තරා කාළයක, පවුලේ වැඩි බරක් ගත්, එහෙම නැත්නම් තම බිරින්දෑ සමඟ සම සමව එය බෙදාගත් අය ව‍ගේම, බිරින්දෑ, දරුවන්ට විවිධාකාර අපහසුතා, වේදනාවන් ඇති කිරීමම "පිරිමිකම" ලෙස එකල හිතූ මහත්වරුත් මේ අතර ඉන්නවා. ගමේ නැටුම්කාමරය තුල ඇතුවූ හාදකම , ආදරයකට පෙරලී විවාහය, දරුවන් ඔස්සේ ඇවිත්, අද වෙත්දී පවා තම දරුවන්ට , බිරින්දෑට ආදරෙන් හාදුවක් දෙන මහත්වරු වගේම, ගණනක් මතක නැති පෙම්වතියන් ඇසුරු කරමින්, විවාහය කියන බැඳීමට වඩා "සැහැල්ලුවෙන් ජීවත්වීම" ජීවිතේ රිද්මය කරගත්ත, අදටත්, තවත් පෙමිවතියක සමඟ ආදර බැඳීමකින් විවාහයකින් තොරව කාලේ ගත කරන මහත්වරුත් මේ අතර ඉන්නවා. හැබැයි මේ හැමෝම, අද දවසේ තම "බිරින්දෑ, හෝ ආදරවන්තිය" ගේ රැකවරණය තුල ජීවිතය ගෙවන්නන්. පෙර පාසලක දරුවන්, තම අම්මලා ඒ දැයි බලා සිටිනවා වගේම, තම බිරින්දෑවරුන්, ආදරවන්තියන් ඒ දැයි පෙර මග බලා සිටින ලොකු මහත්තරුන්.

හවස තුන වෙත්දි, වැඩසටහන නිමාකරල, අපේ සේවාලාභීන්ට තමන්ගේ ආදරවන්තියන් ඉන්න විවේක කාමරය යන්න අවස්ථාව දෙන්නේ, ඒ මොහොතින් පසුව ආයතනි වගකීම් තුල අපට යම් සීමා මතුවන නිසා. සද්දන්ත, ලොකු ,ඉහළ වගකීම් දැරූ මේ තාත්තලා, මහත්වරු පෙරටු කරගෙන මාත් නැවතත් විවේක කාමරය වෙත එන්නේ, දවසේ යම් "දැනුම් දිය යුතු" තොරතුරු ඇත්නම් පුද්ගලිකව ඒ නෝනලාට දැනුම් දීමටත් එක්ක. සැලසුම් කළ විදියටම හැම, නෝනා කෙනෙක්ටම තමන්ගේ මහත්තයා සහ දරුවෙක්ටම තමන්ගේ තාත්තව බාර දීලා, නැවත එන්න හැරෙත්දි , නොදන්නා නෝන කෙනෙක් කාමරයේ කෙළවර පුටුවක වාඩිවෙලා මේ හැමෝම දිහා බලාගෙන ඉන්නවා.

පොදු විවේක කාමරයක් නිසා සමහර විට "වෙන කාගෙ හරි පවුලේ කෙනෙක් වෙන්න ඇති" කියල හිත හදාගෙන කාමරයෙන් එළියට එන්න ආවත් ,

"මේ ම-- වෙන්න ඕන?"

"ඔව්?"

නන්නාදුනන නෝනා කුමක්හෝ අහන්නට සුදානම්.

"මගේ මහත්තයා , ඩිමෙන්ෂීයා රෝගියෙක්. අපි ගෙදර තමයි ඉන්නේ, ඒත් මට එයාගෙන ගැලවිලා ටිකක් ඉන්න ඕන. මට උදව් කරන්න පුළුවන්ද?"

හැමදාමත් ඇහෙන කතාව, වෙනස් විදියේ ප්‍රශ්නයක් විදියට යොමු වුනා.

"ඒ කිව්වේ, එයා අපේ ප්‍රජා සෞඛ්‍යය ඒකකයෙ ලියාපදිංචිද?, නම මොකක්ද?" ප්‍රශ්නෙට උත්තර දෙන්න නම් දැනගත යුතුම තවත් ප්‍රශ්න කිහිපයක් අහන්න වෙනවා.

"ඔව් , ඔව්, පීටර් එයා ලියාපදිංචි වුනු කෙනෙක්. ඒත් අපි ගෙදර වැඩ කටයුතු කරගෙන ඉන්න නිසා, ‍සෞඛ්‍යය සේවයෙන් විශේෂ උදව්වක් ලබා ගන්නේ නැහැ. ඒත් දැං මට එයාගෙන් ටික වෙලාවකට හරි ගැලවිලා ඉන්න ඕන. පැය විසි හතර පුරාම එයා මගේ පස්සෙන්මයි. ‍මට ටිකක් නිදහසේ ඉන්නවත් වෙලාවක් නෑ. මට දැන් ජීවිතේ එපා වෙලා තියෙන්නේ. එකම දේ අහනවා, පස්සෙන්ම වලිගේ වගේ එල්ලිලා ඉන්නේ. අනේ වරදවා හිතන්න එපා, අපි දෙන්න ආදරය කරල , විවාහ වෙලා පහුගිය දවසේ අපේ හතලිස් දෙවන විවාහ සංවත්සරෙත් සැමරුවා, එයා මගේ පණ, මට ඒ ආදරේ ඕන, එයාටත් මගේ ආදරේ ඕන. ඒත් , මේ ලෙඩේ මතුවුනාට පස්සේ එයාල හැම තිස්සේම මගේ පස්සෙමයි. මුලින්ම නම් එහෙම වුනු එක හොඳයි කියල හිතුනා. මොකද මගේ ඇහැ එයා වෙනුවෙන් තියා ගන්න පුළුවන්නේ. ඒත් ඒක දැන් කරදරයක් වෙන තරමට. පුළුවන්ද මට උදව්වක් වෙන්න. මං අහන්න ලැබුණා, ඔයාලගේ වැඩසටහන මගින් සතියකට දවසක් අපි වගේ අයට නිදහසක් ගන්න පුළුවන් බව." හිතේ තියෙන පීඩාව, ආදරය, වගේම වගකීමේ බර වගේ හැඟීම් ‍ගොන්නක් හිර කරගත්ත හිතේ , කතාව ‍මුවින් ‍පිටවෙත්දි ඇගේ ඇස් ඒ හැම හැඟීමකම ඇත්ත "ජීවිත තත්ත්වය" සැඟවීමක් නැතිවම කියාදුන්නා.

දැනෙන විදියට "ඉක්මණින්" උදව් අවශ්‍ය කෙනෙක් වගේ. මෙවැනි අපහසුකාරී තත්ත්ව තව දුරටත් පැවතීමේ ප්‍රතිපලය නිවසේ අනෙක් අයටත් මානසික පීඩාවන් වගේම සමහර විට මානසික රෝගී තත්ත්ව පවා මතු කළ හැකි බව අත්දැකීමෙන්ම දනිතත්, වැඩසටහන වෙත එක්වන්නට ඉන්නා අයගේ පොරොත්තු ලේඛණයේ දිග පළල ගැන බර දැනෙන නිසා යම් පැහැදිලි කිරීමක් කරන්නට හිතුනා.

"මෙහෙමයි, මට හරියටම මතක නෑ ඔහු ගැන. මොකද, අපට දිගු පොරොත්තු ලේඛණයක් තියෙන්නේ, මට ටිකක් හොයල බලන්නම් මේ ගැන." සාක්කුවෙන් ගත්ත සටහන් පොතේ ඔහුගේ නම සහ තත්ත්වය ලියා ගත්තේ මේ ගැන හොයල පිළිතුරක් දෙන අපේක්ෂාවෙන්.

"අනේ පරක්කු කරන්න එපා, මට දැන් මේක දරාගන්න පුළුවන් සීමාවේ උපරිමේ ඉන්නේ, මට මගේ ආදරය වෙනුවෙන් , එයාව පැය කීපෙකට හරි මගෙන් වෙන් කර දෙන්න උදව් වෙන්න. මං එයාට හරි ආදරෙයි, මට එයාව පරිස්සම් කරගන්න ඕන, මට ඒ වෙනුවෙන් උදව්වක් වෙන්න" මොහොතක් නිහඬව හිටි ඇය නැවත නැවත කියාගෙන යත්දි , හැඟීම් පොදියක් පුපුරා ගියා වගේ දැනුන.

"අනිවාර්යයෙන්ම, අපි කණ්ඩායමක් විදියටනේ මේ වැඩසටහන කරන්නේ. ඉතින්, ඒ තුල ඔබ වෙනුවෙන් සහ ඔබේ මහත්තයා වෙනුවෙන් කළ හැකි ඉක්මණ් උදව්ව කරන්න පොරොන්දු වෙන්නම්. ඒත්, පොරොන්දුව ඉටු කරන්න ගතවන කාළය ගැන මට මේ මොහොතේ කියන්න නම් අමාරුයි. නමුත් අදහසක් දෙන්න පුළුවන් වේවි හෙට උදේ වෙත්දි.

ඇගේ ගැටළුව සහ ඇය විඳින පීඩාව ගැන දැනටමත් ප්‍රජා සෞඛ්‍යය කණ්ඩායම ලබා ගෙන ඇති තොරතුරු , ඒ අනුව ලබා ඇති "අවශ්‍යතා ලකුණූ මට්ටම" විමසා බලල, ඇයගේ මේ අළුත් කතාබහ ඒ තුල නැත්නම් ඒ තොරුතුරුත් යාවත්කාලීන කරල, ප්‍රජා සෞඛ්‍යය හෙද කණ්ඩායම වගේම, අවශ්‍ය මුල්‍යමය සහයෝගයන් අතිරේක සහයෝගයන් ලබා දීමට මැදිහත් වන ප්‍රජා සෞඛ්‍යය සමාජ සේවා වෘත්තිකයන් එක්කත් කතා කරල ඇයට දිය හැකි සාධාරණ උත්තරයක් දෙන බලාපොරොත්තුවෙන් ඇයට ස්තුති කරල , සමුදීලා විවේක කාමරයෙන් එළියට ආව.

"අනේ මට කොහාම හරි මේ උදව්ව කරන්න, අපේ ආදරේ වෙනුවෙන්, මට මගේ රත්තරං ටිකකට මගෙන් වෙන් කරල දෙන්න." (I love him dearly. He's been my sweetheart since I was sixteen, and he still is, but now I need a break for myself.) ඇය නැවත කීවේ විවේක කාමරයෙන් එළියට එන ගමන්.

"ස්ථිරවම" ඇයගේ ප්‍රකාශය තුල, උදව්ව ඉක්මණ් කළ හැකි සාධකයක් තිබුණූ බව මතකයේ තිබුණූ නිසා වගේම , මේ අවස්ථාවේ ඇයට යම් ධෛර්යයක් ලැබිය යුතු මට්ටමක හිටි නිසා එහෙම කියා ගෙන , රතුපාට මල් පොකුරු වලින් සැරසුණූ කොරිඩෝව දිගේ නැවතත් මගේ වැඩසටහන් ඒකකයට ආවේ, හිතේ රැඳුනු වාක්‍යයක් අරගෙන "මගේ ආදරේ වෙනුවෙන් මට ඔහුගෙන් ටිකකට වෙන්ව ඉන්නට ඉඩ දෙන්න"

"ආදරේ වෙනුවෙන් නිදහසක් ගන්න"

"ආදරේ වෙනුවෙන් මොහොතකට වෙන්වන්න"

"ආදරේ රැකගන්න නිදහසක් දෙන්න"...

...ඇගේ ඒ වාක්‍යය විවිධ හැඩ රටා ඔස්සේ මගේ හිත තුල දෝංකාර දුන්නා.

(ඩිමෙන්ෂියාව කියන්නේ, වියපත්වූ අය තුලින් මතුවන රෝගයක් ලෙස පොදු හදුනාගැනීමක් වුවත්, එය සියයට සියයක්ම නිවැරදි නොවෙයි. ඒ වගේම වියපත් මට්ටමේදී මතුවුවත් , ඒ තත්ත්වයේ ඇති කරන ජීව ක්‍රියාවලියේ ආරම්භය මතුවන්නේ, මේ ලිපිය කියවන ඔබේ වයස් මට්ටමේදී වන්නට පුළුවන්. ඒ නිසා, මේ කතා කියවීම පමණක් නොවෙයි, ඩිමෙන්ෂියාව ගැන දැන ගැනීමත්, එය වලක්වා ගැනීමට හෝ පමා කරගැනීමට කළ හැකි දේ වෙනුවෙන් කළ හැකි ක්‍රියාත්මක වීමත් කිරීමත් ඔබ වෙනුවෙන්, ඔබේ ආදරවන්තයින් වෙනුවෙන් වටී.)